Als ouders hun kind verliezen, is dat een enorm ingrijpende gebeurtenis. Wie het heeft meegemaakt, weet dat. Het geeft een wond die moeilijk geneest. Mensen die er wat verder van afstaan hebben vaak slechts een flauw vermoeden van wat zo’n ouder heeft te doorstaan. Hieronder volgen ‘zomaar’ wat van die ervaringen. In het besef dat het slechts een fractie van hun ervaring weergeeft. En verder bespreek ik een boek van een moeder die twee kinderen verloor.
Niks is meer hetzelfde als je kind is overleden. Voor vader noch moeder. Je eigen straat en eigen huis komen je opeens vreemd voor. Er komen mensen op bezoek. En dan wordt het nacht. De eerste nacht zonder je kind. Een leeg bed. En later volgt de nacht op de dag dat je je kind hebt begraven. Je wilt er wel naar toe kruipen. Want buiten is het koud en het heeft alleen maar zijn pyama en pantoffels aan.
Een bord minder op tafel. O ja. Je afvragen wat je het laatst tegen hem of haar hebt gezegd. Spullen van je kind in een doosje stoppen. Zijn of haar laatste was opvouwen. Je zelf kwalijk nemen dat je niet even had gecontroleerd of het wel goed met het kind ging. Jezelf verwijten dat je niet méér aandacht hebt gegeven. En heb ik wel genoeg over Gods liefde met mijn kind gepraat?
Heeft mijn kind geleden? Wat heeft het precies meegemaakt? Was het bang, hoe lang duurde dat? Donkere duistere vragen waar soms geen antwoord op komt en die in het donker van de nacht je uit de slaap houden.
Verlangen
Naarmate de tijd verder gaat, neemt het verlangen om je kind even vast te houden toe. Hevige verlangens die op willekeurige momenten zich aandienen. En daarop volgend het verdrietige ‘nooit meer’ en de verschrikkelijk lege armen.
De eerste verjaardag, zonder je kind. Feestdagen, zonder je kind. Jubileum, zonder je kind. Alle dagen zonder je kind. Geen afwezigheid kan zo sterk aanwezig zijn.
Het altijd aanwezige verdriet kan onverwacht in alle heftigheid oplaaien. Je ziet een meisje met een wapperend paardenstaartje, net als je dochter had. Of een jongentje met net zulke donkere krullen. Lievelingsmuziek van je puber. Een verwrongen fietsje. Je ziet vroegere klasgenoten naar de middelbare school gaan. En dan is daar het examen. Belijdenis of trouwen. Maar niet voor jouw kind.
De eerste tijd en vaak de eerste jaren is er alleen maar ‘dat’. Dat verlies. De rest wordt op de automatische piloot gedaan. En als ouders die zelf ook een kind verloren dan tegen je zeggen dat het op den duur wel wat zal veranderen, kun je dat nauwelijks geloven.
Geloof
Ook het geloof kan zomaar iets vreemds worden. Waar ging dat eigenlijk over? Waar is de hemel, is die er wel echt? En wat is een ziel, en is mijn kind echt in de hemel? Kan mijn kind ons zien? Er is verlangen naar geloofservaring, naar bewijzen. Want er gaapt een enorme kloof tussen wat je ooit geloofde en wat je nu zeker wilt weten. Want nu spant het erom! Wat geloofde je eerder gemakkelijk, en nam je zomaar aan dat de ziel na het sterven naar de hemel gaat.
En dan de verschrikkelijke dingen die mensen tegen rouwende ouders kunnen zeggen. “Ben je er nu nog niet overheen? Wat zoek je daar toch bij het graf? Daar is toch eigenlijk niks?” Of: 'Gelukkig heb je ook nog andere kinderen.' Alsof het een aftreksommetje is. En het graf, dat is dan toch maar een laatste plekje waar je de zo ingebakken zorg voor je kind nog tot uitdrukking kunt brengen. Terwijl andere ouders daar weer helemaal niks mee hebben.
Esta Steijn
Een Zuid-Afrikaanse moeder van drie zonen verloor in acht jaar tijd haar oudste en tweede zoon. Van respectievelijk 17 jaar en 24 jaar oud. Haar ervaringen heeft ze, zeer gedoseerd, op schrift gesteld. Opmerkelijk is dat ze over zichzelf schrijft als ‘de vrouw’. Daarmee lijkt ze afstand te creëren maar het tegendeel is het effect. Ze voelt zich na het overlijden van haar eerste zoon ‘afgestroopt’ en geen woord kan dat beter verwoorden dan het kale, terugkerende woord ‘de vrouw’. Ook de andere personages hebben geen namen. Oudste zoon, tweede zoon, jongste zoon, de blonde vriendin, de vriendin die zendeling is, haar man, en zo voort. En daarmee kunnen ze staan voor alle achterblijvers en alle gestorven kinderen. Het naamloze brengt ook het naakte weerloze aan het licht. Want als deze dingen gebeuren, wie of wat zijn we dan helemaal?
Aangrijpend
Dit boek beleefde ik als zeer aangrijpend. En dat heeft niet alleen te maken met het grote verdriet van degene die achterblijven. Maar ook met het besef van het enorm kostbaar-unieke van een kind dat sterft. Nooit meer die zachte mond op je wand. Of dat gekke, typische gebaartje. Juist die gewone, zogenaamd alledaagse dingen van je kind.
Dit boek zou alleen maar een zoveelste verdrietig boekje zijn als de schrijfster haar diepe ervaringen met God niet zou hebben verwoord. Nee, die geestelijke ervaringen poetsen het verdriet niet weg. Ze worden wel ervaren als balsem op de wonden, « cursief » als lauwwarm water dat door je heen spoelt « einde cursief », zoals Steijn dat typeert. Gods aanwezigheid ervaren te midden van grote wanhoop, leegte en donkerheid, dat is een troostvol houvast. Steijn leerde opnieuw Gods belofte van eeuwig leven te verstaan en te geloven, daar zelfs weer vreugde in te vinden. 'Heer, ik ben die vrouw die dacht dat ik U wel kende,' schrijft Steijn. Maar niets was minder waar. Ze heeft God ontmoet en stukje bij beetje genezing gekregen. Het verslag van het verlies van haar twee kinderen gaf ze de titel mee 'Het graf jubelt'. En zoiets zegt een vrouw niet zomaar.
Hoogeveen Nynke Sikkema-Holwerda
N.a.v. Esta Steijn, Het graf jubelt. Kroniek van pijn en genezing na de dood van een kind, Plateau: Barneveld 2013, 141 pag. , € 11,95, ISBN 978 90 5804 090 9.