De tijden veranderen, wie zou het ontkennen? En wij veranderen op vele gebieden mee, wie zou dát ontkennen? In kleding, in spraakgebruik, in tradities. Maar hoe is het met de wekelijkse erediensten?Daar verandert ook veel.
Bij ons onderwerp kan de leerdienst niet buiten beschouwing blijven. Volgens onze kerkelijke regels zal 'in de regel' in één van de erediensten op zondag de Heidelberger Catechismus (HC) worden uitgelegd. Dat wil volgens mij zeggen: aan de hand van de thematiek die de HC in een bepaalde zondag aansnijdt, wordt de Schrift geopend en wordt de gemeente zo onderwezen in de gereformeerde leer. Het spreekt voor zichzelf dat ter afwisseling ook de Nederlandse Geloofsbelijdenis of de Dordtse Leerregels onder de aandacht kunnen komen. Maar die twee boekjes zijn niet in eerste instantie met het oog op onderwijs aan de gemeente geschreven. En de HC wel.
Al heel lang duurt het voor de meeste predikanten een aantal jaren voordat ze de rondgang van 52 zondagen hebben voltooid en aan een nieuwe serie kunnen beginnen. De tijds- en geestelijke druk van het predikantswerk maken het moeilijk om altijd maar weer twee maal per week een preek voor te bereiden. Ik reken mijzelf er ook toe. Gemeenteleden zullen deze voorbereiding niet onderschatten. Al te snelle preekvoorbereiding leidt tot toestanden zoals ik het laatste stukje van het vorige artikel schetste. Daar was het nog erger: wat ik daarvan schreef, was diepe overtuiging van de prediker.
Dus de rondgang door de HC duurt wel een poosje. Daarbij: van tijd tot tijd mogen ook andere thema's, die aan de Schrift ontspringen, maar in de belijdenis geen plaats hebben gekregen, voor het voetlicht gebracht worden; zo zal er periodiek aandacht voor de plaats van Israël zijn en ook over het duurzaam omgaan met deze aarde geeft de Bijbel ons duidelijke aanwijzingen. Na de CU wil nu ook de SGP dit prominenter onder de aandacht van de samenleving brengen - in de kerk zullen we niet achterblijven.
Sommige gemeenten hebben een themadienstcommissie die van tijd tot tijd ideeën aandraagt voor dergelijke thema's. In de gemeente van Huizen willen we in het voorjaar van 2015 in vier middagdiensten aandacht vragen voor de bijzondere ambten van predikant, ouderling en diaken, en voor het ambt van alle gelovigen. En dat kan goed zijn, volgens mij.
Ongewenste ontwikkelingen
Tot zover niets aan de hand. Maar wie de lijstjes kerkdiensten die in de kerkbladen verschijnen, aandachtig bekijkt, die ziet in middag- en avonddiensten heel wat voorbijkomen: straatdiensten, opendeurdiensten, openhuisdiensten, welkomdiensten, vriendendiensten (ik gaf er eerst een heel andere betekenis aan, maar ben nu op de hoogte), twee-in-een-diensten, praisediensten, praiseplusdiensten, aanbiddingsdiensten - en zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik weet: sommige namen in dit rijtje gaan inhoudelijk over eenzelfde soort dienst. En uitdrukkelijk noem ik in het rijtje niet de diensten met en voor anders begaafden. Het gaat mij om het volgende: wil iedere gemeente eens nagaan of we niet het risico lopen dat de leerdienst meer en meer moet wijken voor deze diensten? Nadrukkelijk heb ik het dan nog niet over de waarde of onwaarde op zichzelf van deze diensten.
Waarom besloten de kerken ooit tot het houden van leerdiensten? De meeste lezers zullen het weten: ten tijde van de Reformatie werden de kerkenraden geconfronteerd met een schrikbarend gebrek aan kennis van de Schrift en de verschillen tussen Rome (en hier en daar ook Lutheranen en Wederdopers) enerzijds en Reformatie anderzijds. Toen werd besloten tot het invoeren van een middagdienst, waarin de leer van de kerk doorgenomen zou worden. Dat noemen wij leerdiensten, en dat waren eigenlijk een soort openbare catechisaties.
Is het overdreven om te stellen dat de tekst: 'Mijn volk gaat te gronde omdat het geen kennis heeft' (Hos. 4, 6) nog steeds actueel is? Laat ik het persoonlijk houden: ik ben dankbaar dat ik door het telkens weer doorpreken van de HC bij het gereformeerd belijden wordt gehouden. Met een open Bijbel, natuurlijk. Maar via de leerdiensten worden thema's aan de orde gesteld die men niet zo snel via de tekstprediking in de morgendienst bij de gemeente brengt. Als we daar steeds meer op gaan 'bezuinigen' ten gunste van andersoortige diensten, zal ons dat vroeg of laat een keer opbreken. En dat gaat zich dan het eerst wreken op het niveau van kerkenraden, omdat kerkenraadsleden bij allerlei vragen die zij op huisbezoeken krijgen, en bij allerlei meningen die daar te berde worden gebracht niet meer weten hoe zij daar bijbels stuur aan moeten geven. En zo raakt een gereformeerde kerk op drift...
En dan toch over de ínhoud van de hierboven genoemde bijzondere diensten. Ik moet het vragenderwijs doen - want ik kan niet alles overzien -, en u mag het antwoord geven: als we de inhoud van meditatie/preek, liederen en gebeden nu eens naast dat gereformeerd belijden leggen, kan dat dan de toets van de kritiek doorstaan? Laat ik een voorbeeld noemen: vele van deze bijzondere diensten hebben een missionaire spits en ze hebben tot doel om mensen in aanraking te brengen met de Heiland. Dat is een goed doel! En het is ook niet minder dan het opvolgen van het bevel van die Heiland zelf: 'Gaat dan heen, onderwijst alle volken' (Mat. 28, 19).
In die zendingssituatie zitten we opnieuw in Nederland. Vaak kan men horen: 'Geef je hart aan Jezus, neem Hem aan.' En ongetwijfeld: dat is in overeenstemming met Johannes 1, 12. Maar er is ook een andere kant: 'Niemand kan tot Mij komen, tenzij de Vader hem trekke' (Joh. 6, 44). En de combinatie van die twee zou wel eens meer geestelijke rust en overgave kunnen geven dan het eenzijdig benadrukken van een van die twee. 'Niet de leer, maar de Heer', zo hoort men nog steeds. Maar ik heb graag beide, en in evenwicht.
Laten we dus de inhoud van de diensten toetsen aan dat gereformeerde gehalte, en ervoor zorgen dat de zaken in onderling evenwicht zijn.
Hoe dan wel?
Ik denk nog even verder door. Een poosje geleden zei iemand: 'Het is fijn dat we missionair zijn, maar... ik mis zo langzamerhand de verdieping.' Wel, daar hebt u het. Grijp uw kans, en geef de leerdiensten een nieuwe kans. De vorm ervan kan variëren (via de gedachte van een openbare catechisatie komt de kerkenraad misschien op ideeën), en laten ze zo verdiepend werken op datgene dat in de morgendiensten geboden wordt. En als u toch vasthoudt aan die bijzondere diensten, laat de leerdienst dan maar in de morgendienst plaatsvinden - al hebben we daar de geschiedenis in tegen. De belijdenis, meer nog: de Here, is het waard.
D. Quant, Huizen