Nadenkend over mijn plek bij Defensie als vertegenwoordiger van de kerk is het belangrijkste wat daarvan gezegd kan worden, dat wij als geestelijk verzorgers aanwezig willen zijn daar waar geweld en geweldsuitoefening aan de orde zijn. De afgelopen twintig jaar is dat aan de orde van de dag geweest en nog is het niet afgelopen. Vrede is ver te zoeken.
Ook nu bevinden zich collega’s in Mali, Jordanië, Afghanistan en andere plekken in de wereld om daar eenvoudigweg aanwezig te zijn bij de militairen in een gebied waar rechten worden geschonden en gerechtigheid en vrede vaak ver te zoeken zijn.
Natuurlijk blijft het van belang om na te denken over de wijze waarop een vreemde militaire macht aanwezig is in een crisisgebied, want voor je het weet ben je onderdeel van het probleem en is een mogelijke oplossing verder weg dan ooit. Uitoefening van geweld, ook als interventie- of vredesmacht, brengt altijd risico met zich mee, dat je over de schreef gaat. Er wordt getracht altijd een zorgvuldige afweging te maken, wanneer en in welke mate geweld wordt uitgeoefend om een gesteld doel te verwezenlijken. Het uitoefenen van geweld brengt grote verantwoordelijkheid met zich mee, niet in het minst door de slachtoffers daarvan. Ook roept geweld altijd weer geweld op en zal een uiteindelijke oplossing nooit langs de weg van geweld bereikt kunnen worden.
Syrië
Het geweld beperkt zich niet tot gebieden ver weg, maar kan zich afspelen voor onze voordeur. Het raakt aan onze eigen leefomgeving en vraagt om bezinning hoe wij hierin willen staan en wat onze roeping als kerk kan zijn.
Een indrukwekkend voorbeeld van aanwezigheid is pater Frans van de Lugt. Hij weigerde te kiezen voor zijn eigen veiligheid en de mensen onder en voor wie hij vijftig jaar lang had gewerkt in de steek te laten. Hij bleef, ook toen het land, Syrië, in oorlog was, trouw aan zijn missie en zijn mensen, ook toen het hem zijn leven ging kosten. Zijn voorbeeld maakt diepe indruk en maakt voor mij ook duidelijk op welke wijze de kerk aanwezig kan zijn in een wereld in oorlog, om de mensen hoop en moed te geven. Zelfs in een schijnbaar uitzichtsloze situatie was voor hem het alternatief om niet aanwezig te zijn geen optie, ondanks druk van anderen, die hem trachten over te halen te vertrekken, omdat hij niets meer kon doen. Hopelijk laat zijn dood een belangrijk voorbeeld na van trouw aan mensen en samen leven, ook al lijkt die toekomst nu nog ver te zoeken en is de strijd nog steeds gaande.
Loopgraven
Een bekend en dramatisch voorbeeld van kerst in tijden van oorlog is de kerst in het jaar 1914, tijdens de eerste of de grote Oorlog, die nu zo in de belangstelling staat, omdat het honderd jaar geleden is, dat de oorlog plaats vond. Ons land nam niet deel aan deze oorlog. Aan beide kanten van het front heerste een optimistische stemming. Men dacht dat deze oorlog niet lang zou duren. ‘Home before Christmas’, dachten de Britten en de Duitsers hadden dezelfde gedachte. Niets bleek minder waar. In plaats van thuis bevonden de militairen zich in loopgraven aan weerszijden van het front en toen het kerst werd bevonden zij zich daar nog. Tijdens die eerste kerst in de loopgraven hoorden de strijdende partijen van elkaar bekende kerstliederen in een vreemde taal. Dit bracht de een na de ander ertoe om uit de loopgraven te gaan en toenadering te zoeken, omdat zij immers hetzelfde geloof aanhingen. Gedurende de kerst van 1914 werd toen de strijd gestaakt. Er werd gezamenlijk gezongen, foto’s van het gezin werden tevoorschijn gehaald en er ontstond een vorm van verbroedering tussen de tegenstanders. Echter, de kerst was nauwelijks voorbij of de soldaten kregen opdracht de strijd te hervatten. In de navolgende jaren van deze gruwelijke oorlog die vele, vele slachtoffers heeft geeist heeft een dergelijke gezamenlijke viering van kerst niet meer plaats gevonden.
Blijkbaar moet geconstateerd worden dat ook al zijn mensen verbonden door eenzelfde geloof dit niet zondermeer betekent dat dit een einde aan een oorlog kan maken. Andere krachten zijn van grotere invloed dan de boodschap van kerst van Gods vrede voor mensen van het welbehagen. En toch hebben militairen toen gevoeld dat hier een grote tegenstrijdigheid was, het bevel om oorlog te voeren en het gedeelde geloof.
Teken
Politieke krachten, machtsdenken bepalen het wereldtoneel. Dat was ook zo toen Jezus ter wereld kwam en Hij zijn leven eindigde. Echter, Hij heeft zich niet van de wereld willen distantieren, maar Hij heeft in onze wereld een teken opgericht, een teken van Gods aanwezigheid in een wereld die in brand staat. Door het zien op het kruis en de betekenis daarvan tot je door te laten dringen, is er een nieuw begin te maken. En nog is God aanwezig in mensen die zich niet willen neerleggen bij de status quo, maar streven naar verzoening, naar overleg, naar samen leven in vrede. En zolang die mensen er zijn is God nog aanwezig en is het nog niet te laat, maar de tijd dringt ...
Mient Dijkstra, Coch-Hassum, Duitsland
Ds. M. Dijkstra is krijgsmachtpredikant.