O
veral waar mensen samenkomen ontstaan vroeg of laat conflicten. Ook in de kerk. Eddy de Pender heeft daarover een boek geschreven, vooral over hoe je dan vrede kunt stichten. Over hoe je kunt omgaan met een spanningsvolle situatie of een conflict waarin je zelf terecht bent gekomen. En over wat leidinggevenden kunnen bijdragen aan de oplossing daarvan.
Een conflict kan gemakkelijk tot een oplossing komen als beide partijen daartoe bereid zijn. Dan levert die situatie zelfs winst op. Beide partijen komen sterker daaruit tevoorschijn. Het was een leermoment. Een moment waarin de liefde van God naar voren kan komen. De Pender noemt een conflict dan ook een kans of mogelijkheid waarin we de kracht en de liefde van God kunnen ervaren.
Emoties
Maar mensen grijpen die kans niet altijd. Vaak zet een conflict zich door. Dan komt er geen oplossing, door welke oorzaak dan ook. Op zichzelf is dat natuurlijk heel vreemd. Christus staat toch boven elke macht? Hij staat toch ook boven de macht die verdeeldheid brengt? Boven de duivel, de grote tegenstander van God die niets anders wil dan uiteenwerpen en mensen tegen elkaar opzetten? Er is geen onenigheid zo groot of Christus heeft die overwonnen! Vreemd dat iemand die zich een christen noemt die gave niet aanvaardt, soms zijn medebroeder of –zuster niet meer wil spreken, niet meer wil groeten en boos blijft. Onbegrijpelijk ook.
Wel te begrijpen is dat emoties een rol kunnen spelen in een conflict, bij de ene partij of bij beide partijen. Maar als daarmee niet goed wordt omgegaan, kunnen de posities zich verharden. Het lukt dan niet meer er samen uit te komen zonder dat een van beide partijen gezichtsverlies lijdt.
Als in die fase geen oplossing wordt gevonden, zijn er uiteindelijk alleen maar verliezers. Er is dan al te veel schade geleden bij de direct betrokkenen en binnen heel de gemeente. Door roddelpraat en kwaadsprekerij. Het belichten van de negatieve kanten van de ander breekt in de gemeente meer af dan ons lief is. Vooral als sommigen ook nog eens wat olie op het vuur gooien.
Vredestichters
Conflicten komen in de kerk vaker voor dan we zouden wensen. Regelmatig zijn kerkenraden en kerkelijke commissies veel tijd en energie kwijt met strubbelingen in het kerkelijk leven. Die strubbelingen gaan ons kerkverband niet voorbij. Daarop is dan ook landelijk actie ondernomen. De generale synode 2001 heeft een vertrouwenscommissie in het leven geroepen die predikanten en kerkenraden kan bijstaan in situaties waarin onderlinge verhoudingen moeilijk zijn geworden. Ook is of wordt in elke particuliere synode van ons kerkverband een geschillencommissie ingesteld. En dan spreken we nog niet over de tijd die diverse commissies kwijt zijn aan het oplossen van conflicten. Helaas niet altijd met een positief resultaat.
Een boek dat wil helpen bij het proces van vredestichten in de kerk is daarom zeer welkom. De schrijver, Eddy de Pender, is ter zake kundig. Hij geeft al vele jaren workshops en trainingen over het omgaan met conflicten in kerken. Ook begeleidt hij kerken in het hanteren van conflictsituaties. Hij maakt deel uit van het Netwerk Vredestichters (www.vredestichters.nl). De missie van dit netwerk is: gemeenten helpen vredestichters te zijn of te worden.
Het boek geeft inzicht in oorzaken van conflicten in kerkelijke situaties, maakt enigszins inzichtelijk waarom mensen reageren zoals ze reageren en geeft praktische handvatten hoe te handelen in concrete conflictsituaties. Daartoe heeft De Pender een stappenplan ontworpen waarmee ieder zijn winst kan doen die met een lastige situatie in zijn of haar gemeente wordt geconfronteerd.
Stappenplan
De eerste stap is: accepteer dat conflicten bij het leven horen. We leven buiten het paradijs en merken dat ook in de kerk. Sommige kerkleden kunnen dat overigens maar moeilijk accepteren en worden passief. Ze laten het kerkelijk leven aan zich voorbijgaan. Anderen knappen af op conflicten en verlaten de kerk waarvan ze lid zijn, worden kerkelijk dakloos of gaan op zoek naar 'de ideale kerk'. Bij die eerste stap hoort ook dat je inzicht krijgt in de context van het conflict. Je hebt de neiging om je helemaal te concentreren op de ander waarmee je een gespannen relatie hebt. Maar je moet je er ook bewust van zijn dat er allerlei krachten werkzaam kunnen zijn. Die krachten hebben niet altijd een positieve invloed, zoals je zondige natuur, de wereld en de duivel. Ook is er het gevaar dat je het slachtoffer gaat spelen. In onze emo-cultuur scharen mensen zich vrij gemakkelijk achter diegene die de rol van slachtoffer aanneemt. Je hebt bovendien het inzicht nodig dat God in die conflictsituatie je tegemoet wil komen.
De tweede stap is dat je je emoties tot rust brengt. Volgens het Netwerk Vredestichters is het zoeken naar oorzaken in conflictsituaties een heilloze weg: 'Boven alles is van belang dat eerst de hoog opgelopen emoties bij onszelf tot rust worden gebracht.'
Vervolgens is onderzoek van het eigen hart nodig. Allerminst overbodig. De vierde stap: de ander aanvaarden als een waardevol mens. Maar ook is respect nodig voor jezelf en de zaak waarover het conflict gaat. De vijfde stap is streven naar vergeving en verzoening. De zesde stap: leer de vaardigheden van een vredestichter en ga het gesprek aan. Als iets je niet bevalt bij een ander, hoe breng je dat dan ter sprake? Vier punten zijn volgens De Pender belangrijk: (a) benoem concreet gedrag ('Ik zie ..', 'Ik hoor…', 'Ik merk …', 'Het valt me op dat …'); (b) beschrijf het effect van dat gedrag op jezelf; (c) geef eventueel aan wat je zelf anders had kunnen doen; (d) beschrijf wat je graag wilt van de ander.
Eddy de Pender legt deze stappen in het eerste deel van zijn boek uit en geeft waardevolle informatie, adviezen en tips. Iedereen kan daarmee zijn winst doen. Wel is daarvoor de houding van geloof nodig. Zonder geloof en zonder werkelijke liefde jegens elkaar gaat het onbegrip groeien, de miscommunicatie. Dan ontstaat er een verkeerd beeld van de ander. Je denkt al gauw dat de ander iets kwaads wil doen. Emoties gaan een rol spelen en die kunnen je gaan beheersen. Het stappenplan helpt op de weg van vrede.
Leidinggevenden
Het tweede deel van het boek is toegespitst op leidinggevenden in de kerk. Het laat zien hoe je moet handelen bijvoorbeeld wanneer er onverwacht binnen de gemeente een storm opsteekt, de spanning binnen de gemeente toeneemt en emoties hoog oplopen. Hoe kan een kerkenraad signalen opvangen van naderend onheil? Hoe pak je vervolgens het conflict aan?
Er is verschil in niveaus waarop een conflict zich kan bevinden. De Pender doet suggesties voor oplossingen. Al deze suggesties staan in een bijbels kader. Mooi is dat hij steeds dat kader betrekt in zijn aanwijzingen.
Juist omdat de kerk 'een emotioneel veld' is, is zorgvuldig handelen geboden. Al snel kan een sfeer ontstaan waarbij gemeenteleden elkaar verwijten maken. Maar het is niet zo gemakkelijk één oorzaak van het conflict aan te wijzen. Dwaasheid, zo meent de schrijver: 'En het aanwijzen van een persoon als de bron van alle ellende, is dat al helemaal; dat lijkt verdacht veel op het kiezen van een zondebok, die belast met de schuld van de gemeenschap de woestijn in gestuurd wordt'.
De Pender gaat ook in op de rol die je kunt innemen bij de poging een conflict op te lossen: ondersteuner, procesbegeleider, pastoraal begeleider, bemiddelaar of mediator, arbiter of rechter. Hij waarschuwt in dit verband voor twee valkuilen: het onderschatten van de draagwijdte van het conflict, en het overschatten van de eigen capaciteit om te bemiddelen.
Het boek is een aanrader. Niet dat je dan elke situatie kunt oplossen. Het helpt wel in het omgaan met lastige situaties. Vanzelfsprekend vanuit een biddende houding. Ook met dit gebed in het hart:
'Here, geef me de kracht te veranderen wat ik kan veranderen,
de berusting te accepteren wat ik niet kan veranderen,
en de wijsheid het verschil te zien.'
D. J. Steensma, Feanwâlden
Naar aanleiding van: Eddy de Pender, Vrede stichten in de kerk, Buijten & Schipperheijn: Amsterdam 2014, 160 blz., € 15,90, ISBN 978 90 5881 809 6.