Of vooral gemakzuchtig?
Hoe ben je vandaag de dag een goede getuige van Christus Jezus? In hoeverre moet je je daarvoor aanpassen aan de cultuur waarin je leeft? En vanaf wanneer kun je zeggen: ‘die aanpassing is eigenlijk gewoon ‘.
In zijn boek Nederlander met de Nederlanders* snijdt Robert Plomp dit onderwerp aan. De titel is een verwijzing naar Paulus die schreef dat hij een Jood met de Joden en een Griek met de Grieken wilde zijn. Hij liet bijvoorbeeld zijn medewerker Timoteüs besnijden zodat deze geen belemmering zou vormen in de ontmoeting met Joden. Tegelijk verbood hij de Galaten dat zij zich zouden besnijden, want wereldgelijkvormigheid? Dat zou een terugkeer inhouden naar het judaïsme.
Gevaar
Anders gezegd, vaak is niet zozeer wát je doet van belang als wel vanuit welke motivatie en met welk doel je iets doet. En natuurlijk is er de valkuil dat we ons aanpassen omdat het onszelf eigenlijk wel goed uitkomt. En ja, wereldgelijkvormigheid, in de slechte betekenis, ligt dan inderdaad op de loer. Deze vraag mag een christen zich gerust stellen wanneer hij zich ‘aanpast’. Maar het is ook andersom waar: het kan ons al te goed uitkomen om ‘geheel anders’ te zijn, zodat het gesprek en de verbinding met andersdenkende en anders handelende mensen op voorhand vrijwel onmogelijk wordt.
De auteur snijdt met name drie thema’s aan waardoor wij, zijns inziens, onvoldoende tot niet ‘Nederlander met de Nederlanders’ zijn. En daardoor onnodig afstand creëren. Dat betreft de rol van de vrouw in de kerk, homoseksualiteit en wetenschap. Om met het laatste te beginnen: natuurlijk hoeven we de evolutietheorie niet te gelóven. Geloven (vertrouwen) doe je in God, niet in een theorie die nooit af is en elk moment op de schop kan gaan. Maar een theorie op voorhand afwijzen omdat deze niet zou stroken met Genesis is tamelijk kort door de bocht. Het is te vergelijken met het vroegere verzet van de kerk tegen de idee dat de aarde rond zou zijn in plaats van plat. Wees voorzichtig met de Bijbel te interpreteren als een wetenschappelijk handboek.
De andere twee onderwerpen, de rol van de vrouw en homoseksualiteit, liggen op moreel vlak. Eerder stonden christenen bekend om hun hoge, zij het wellicht ‘belachelijke’ moraal. Op het gebied van onder meer seksualiteit, genotzucht en egoïsme. Maar nu staan christenen zélf in het beklaagdenbankje. Nu vinden veel niet-gelovigen juist chrístenen immoreel. Vanwege hun afwijzing van leidinggevende vrouwen en homoseksuele relaties. Hoe kun je nou een homorelatie afwijzen? Hoe kun je nu anno 2016 nog steeds vrouwen het ambt ontzeggen terwijl zij in de maatschappij wél leiding geeft? Dit alles maakt een christen als ‘getuige’ van Jezus Christus niet zomaar geloofwaardig.
Onnodige aanstoot
Robert Plomp betoogt dat Paulus’ ethische aanwijzingen veelal betrekking hebben op hoe te leven in een heidense cultuur zonder onnodige aanstoot te geven. De Griekse cultuur met haar man-vrouwverhouding, heer-slaafrelatie, overheden, offermaaltijden (wat we nu een zakenlunch zouden noemen wellicht). Hoezeer Paulus op de ene plaats hartstochtelijk betoogt dat het onderscheid tussen slaaf en heer, man en vrouw is weggevallen, en dat álles gegeten mag worden, stelt hij op andere plaatsen in zijn brieven feitelijk weer allerlei beperkingen in. Dat alles om geen onnodige aanstoot te geven.
En ja, dat ‘aanpassen’ aan de cultuur viel soms best wel gunstig uit. Maar soms ook ongunstig! Dat hing er maar van af. Je kon met Paulus’ aanbevelingen immers beter man zijn, of heer, dan vrouw en/of slaaf! Paulus bemoedigt dan ook juist de laatsten. En hij appelleert bij de heersende partij op hun goedheid. Paulus’ ethische aanwijzingen komen neer op het volgende: Doe niet mee aan afgodenverering, houd je aan de maatschappelijke orde, toon respect voor gezag. En heb je zélf gezag, wees dan respectvol.
Toen we dit boek kort aan de orde stelden op de redactievergadering riep de gedachte van aanpassing wel wat reactie op. Bijvoorbeeld dat we als christenen profetisch en dapper het bijbelse geluid hebben te vertolken. Dat is waar, maar de vraag is wát op het punt van deze onderwerpen het bijbelse geluid ís. Een andere vraag is: hoe blijf je náást iemand staan. Daarover meer in het tweede artikel.
Plomp schrijft ergens samenvattend: ‘Niet alles wat Paulus schrijft is dus dogmatisch of leerstellig, vaak zijn het ook praktische aanwijzingen om de verspreiding van het Evangelie te bevorderen. Aan de andere kant vraagt Paulus ons ook niet om de waarden die wél dogmatisch zijn, zoals de gelijkheid van slaven en niet-slaven, man en vrouw, koste wat het kost maatschappelijk vorm te geven. Het blijft dan bij een persoonlijke oproep: wees goed voor je eigen slaven.’
Nynke Sikkema-Holwerda, Hoogeveen
Robert Plomp, Nederlander met de Nederlanders; een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders, Buijten&Schipperheijn Amsterdam 2016, € 16,50, ISBN 9789058818942