De spelling van namen, zoals Van den Bosch of De Witt, blijft onveranderd. Dat om diezelfde reden sommige christenen de weergave van de Godsnaam met Heere onveranderd willen laten, is voor de auteur een bewijs van de christelijke praktijk om ruzie te zoeken. In dit verband maakt hij de opmerking, dat Abraham Kuyper de eigenaardige gewoonte had een gearticuleerde e aan de naam van de Allerhoogste vast te plakken. Maar de e die achter Heer stond, sprak Kuyper gewoon uit, net als zijn tijdgenoten. Trouwens niet alleen zij. Nog vreemder is zijn opmerking dat de Statenvertaling de naam van God als HEERE weergeeft als uit het Hebreeuws wordt vertaald en met Heere als het een andere grondtaal betreft.
Als de schrijver de PKN op de korrel neemt, schrijft hij meer dan eens KPN. Een begrijpelijke verschrijving, die allerlei associaties oproept, maar slordig is. Protestantse kerken kennen voorafgaande aan de viering van het avondmaal censura morum. De Witt maakt daar censura morem van, en geeft aan dat gebruik ten onrechte een andere, negatieve betekenis. Dit is genoeg om duidelijk te maken dat de auteur niet altijd accuraat is. Dat laat onverlet dat hij de Nederlandse kerkgeschiedenis goed kent. De Witt stapte als student de kerk uit, maar bleef gefascineerd door de kerk, vooral door haar ruzies en de daarbij horende verbrokkeling. Daarom besteedt hij in het inleidende deel, dat 90 van de 224 bladzijden van zijn boek beslaat, vooral aandacht aan kerkelijk gedoe.
Volgens de auteur zijn Nederlanders een twistziek volk. Hij schrijft onze geschiedenis door de opvallendste incidenten en ruziezoekers die Nederland heeft gekend ten tonele te voeren. Behalve kerkelijke twisten beschrijft hij ook politieke ruzies en gekrakeel in splintergroeperingen die zich inzetten voor het welzijn van het volk. Ook geeft hij aandacht aan de herrie die steeds weer ontstaat als er een herdenking gepland wordt of een monument moet herrijzen.
Wie nu denkt dat het een verhaal vol droefenis is, heeft het mis. De Witt beschrijft al die ruzies met veel plezier en op meeslepende wijze. Daarom is het een genoegen om dit boek te lezen. Maar op den duur vond ik het ook wel wat vermoeiend. Niet het minst omdat de schrijver zich vaak laat meeslepen om vergelijkbare ruzies uit later tijden te koppelen aan zijn verslag van eerder gehakketak.
Toen De Witt de kerk verliet, stapte hij over naar de linkse Leidse Aksiegroep van Scholieren. Het was een club die altijd ruziede en nooit iets bereikte, zegt hij zelf. Die ook altijd op voet van oorlog was met vergelijkbare organisaties. Allemaal wereldverbeteraars, die geen enkele vernieuwing tot stand wisten te brengen. Maar ook in alle overige Nederlandse botsingen verdiept hij zich. Hij weet van al die verwikkelingen een smeuïg verhaal te maken.
Zijn slotconclusie is: ondanks alle ruzies is Nederland één van de gaafste landen ter wereld. Volgens hem hangen die twee zelfs samen. Zonder conflicten zouden we niets klaar maken. Daarom noemt hij ruzie een groot goed.
Volgens hem zijn de meeste nieuwe Nederlanders op dit punt goed aangepast. Ze kunnen er ook wat van. Ik zet hier een vraagteken bij, omdat ik denk dat alle volken goed in ruzie maken zijn. Daarom zit dat bij de nieuwkomers gewoon in hun bagage. Wat dat betreft is Nederland niet zo uniek als de auteur beweert.
De Witts verhaal over de Nederlandse ruzies noem ik een witboek: uiterst geschikt voor lezers die graag een geestige beschrijving van de Nederlandse geschiedenis van alle geharrewar in kerk en maatschappij willen lezen. U moet De Witts verhaal wel met een korrel zout nemen. Met deze opmerking riskeer ik ruzie met hem. Toch maak ik haar, omdat ik geen onnodige bonje met mijn lezers wil krijgen.
D. Visser, Amersfoort
Enno de Witt, Ruzie, Van een lijk naast de kachel tot rijdende rechters, Athenaeum-Polak & Van Gennep, ISBN 978 90 253 0836 0, 224 blz., € 19,99.