Klassieke boeken
Af en toe besteedt ons kerkblad aandacht aan een boek dat op een of andere manier veel invloed heeft gehad. Eerder is onder andere iets geschreven over de «cursief» Christenreis naar de eeuwigheid «einde cursief», van John Bunyan. Deze week het derde en laatste deel van een serie over een boek met 'gedachten' (pensées ) van een groot denker.
De God en de gok van Blaise Pascal (3)
De nacht van 23 november 1654, de nacht van zijn ‘openbaring’, vormde voor Blaise Pascal een kantelmoment. Hij ging wonen bij de jansenistische asceten in het klooster Port Royal. Daar leefde hij zeer sober.
Hij besteedde minder tijd aan de wetenschap. De meeste tijd ging zitten in godsdienstige plichten, gebed en studie. Om zichzelf te bepalen bij zijn gelofte tot een heilig leven bond hij, zo las ik ergens, zichzelf een ijzeren band om. Een band met scherpe punten. Zijn talenten grotendeels negerend, alsook zijn geldingsdrang. Dat moet haast wel, zo denk je dan, een soort marteling voor hem zijn geweest. Of woog het op tegen de ontvangen openbaring?
De God van het kleine
De tekst die hij opschreef na zijn openbaring is veelzeggend: 'VUUR. God van Abraham, God van Isaak, God van Jakob. Niet de God van filosofen en geleerden. Zekerheid. Zekerheid. Gevoel. Vreugde. Vrede. God van 'Jezus Christus.'
Pascal plaatst hier zijn God in de Bijbelse traditie. De traditie van concrete kleine verhalen, van een God die meeging met Abraham, Isaäk en Jacob. Dus niet een abstrácte God, zo eentje die voortvloeit uit een logische redenering of uit enig ander godsbewijs. Ook niet een onkénbare God omdat de rede nou eenmaal ontoereikend is. Maar een God die, zoals een «cursief» pensée «einde cursief» het omschrijft, gekend wordt met het hart: 'Het hart heeft zijn redenen die de rede niet kent.'
Daarmee zette Blaise Pascal dus naast het wiskundige denken van Descartes een andere bron van kennis: de intuïtie (geloof en ‘gevoel’) ofwel het hart. Een «cursief» pensée «einde cursief» verwoordt het zo: 'We kennen de waarheid, niet alleen met ons verstand, maar ook met ons hart.'
De gok van Pascal
Een van de meest beroemde «cursief» pensées «einde cursief» is wat we de gok van Pascal zijn gaan noemen: 'Als je erop gokt dat God bestaat, dan zit je altijd goed.'
De vraag is evenwel of deze genoteerde gedachte zijn eigen visie betrof of die van sommigen van zijn tijdgenoten. Uitgaande van Pascals geloof dat ons na de dood een eeuwige hel ofwel een eeuwige heerlijkheid staat te wachten, ofwel een niets, zou het dan dus logischer zijn nú te kiezen voor geloof in God. Want, zou blijken dat Hij niet bestaat, dan loop je niks mis. Maar bestaat Hij wel dan doet het er enorm (want eeuwigdurend) toe. Wellicht onderstreept deze gedachte voor Pascal vooral dat geloven als zodanig redelijk is. De vraag dient zich evenwel aan of deze logica voldoende motivatie bood om daadwerkelijk te gáán geloven (nog even afgezien van de kwestie van de vrije wil). Bovendien suggereert een dergelijke gedachtegang dat het kiezen voor God een soort last zou zijn, terwijl het voor Pascal vooral een bron van vreugde was.
Tot slot nog een paar mooie «cursief» pensées «einde cursief») die wel een tegeltje verdienen: 'Men moet kunnen twijfelen waar dat nodig is, zeker zijn waar dat nodig is, en zich overgeven waar dat nodig is. Wie zo niet te werk gaat begrijpt niet wat de kracht van de rede is.' En: 'Nooit doet men het kwaad zo ten volle en zo opgewekt als wanneer men het doet uit een zogenaamd gewetensbeginsel.'
Nynke Sikkema-Holwerda, Harderwijk