Het is inmiddels een jaar of drie geleden. Ik stond nog voor de klas in het voortgezet onderwijs en met een stel leerlingen was ik in gesprek over hun telefoon. Toen ik vertelde dat er nog geen mobiele telefoons bestonden toen ik – nu ruim twintig jaar geleden – even oud was als hen, waren ze verbijsterd. ‘Maar wat deed u dán de hele dag?'
Dé technische verandering die ons dagelijks en sociale leven de afgelopen jaren het meest radicaal heeft beïnvloed, is wel de ontwikkeling van de smartphone. Het begon allemaal met de gewone mobiele telefoon. Steeds meer mensen schaften aan het einde van de jaren negentig van de vorige eeuw hun eerste mobieltje aan. Maar het ging pas echt snel toen het bedrijf Apple in 2007 de iPhone introduceerde. En zeker toen in 2009 Whatsapp gratis op de markt kwam en steeds meer mensen zich aansloten bij Facebook, steeg het aantal gebruikers van de smartphone.
Invloed
In 2012 had 57% van de Nederlanders vanaf 12 jaar een smartphone. In 2017 was dat percentage gestegen naar 89%; terwijl in de leeftijdscategorie 12-25 het percentage zelfs ruim 98% bedroeg.
Diverse onderzoeken tonen ook aan dat het gebruik van de smartphone steeds breder wordt; in feite heeft het weinig meer met de ouderwetse mobiele telefoon te maken. Uiteraard kan er nog gebeld en geSMSd worden; maar online winkelen, zakendoen, mail afhandelen, muziek luisteren, foto’s delen, platform social media, etc. zijn allemaal samengekomen in dat ene, kleine apparaatje.
Omdat de ontwikkelingen zo snel zijn gegaan en tegenwoordig bijna iedereen een smartphone heeft, kunnen we ons nauwelijks nog voorstellen hoe ons leven was zonder smartphone. Juist doordat de smartphone zoveel functies in zich verenigd, heeft de smartphone een heel centrale plaats in het leven van vrijwel iedereen ingenomen. Kortom: de radicaliteit waarmee de smartphone ons leven beïnvloedt, is enorm.
Dat heeft heel veel aangename kanten. Zaken die voorheen best wat moeite kostten, zijn nu binnen een enkele vingerklik onder handbereik. Dat heeft er wel voor gezorgd dat het dagelijks leven in 2018 op veel punten niet meer te vergelijken is met 1998.
Schaduwkanten
Meer en meer heeft men in de samenleving echter oog gekregen voor de schaduwkanten van de smartphone. Ik denk dan allereerst aan ernstig misbruik als sexting en grooming. Op scholen is inmiddels veel aandacht voor deze gevaren en wordt daaraan in speciale medialessen aandacht aan besteed.
<<cursief>>Sexting<<einde cursief>> is het verzenden (en ontvangen) van seksueel getinte beelden of tekstberichten door middel van smartphone of programma’s op internet zoals WhatsApp, SnapChat, Facebook, YouTube, Instagram en Twitter. <<cursief>>Grooming<<einde cursief>> is digitaal kinderlokken. Er is sprake van grooming als een volwassene digitaal contact legt met een kind, met de intentie om dat kind te ontmoeten met het doel om seksueel misbruik te plegen of kinderpornografische afbeeldingen te produceren. Bij sexting en grooming gaat het doorgaans om jongeren en kinderen.
Maar in de tweede plaats denk ik ook aan de gevolgen voor de verkeersveiligheid en de privacy.
Verkeersveiligheid is in alle leeftijdscategorieën een probleem. Niet voor niets is het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat een campagne begonnen die wijst op de grote gevaren van smartphonegebruik tijdens fietsen of autorijden. Onderzoeken hebben uitgewezen dat zo’n vijfmiljoen Nederlanders tijdens fietsen of autorijden de smartphone actief gebruikt. Het leidt tot enkele tientallen doden en honderden gewonden per jaar.
De enorme aandacht voor de Europese privacyrichtlijn AVG is een rechtstreeks gevolg van het feit dat alles en iedereen via mobiele apparaten aan elkaar verbonden wordt. We hebben geen grip en zicht meer op de verspreiding van onze persoonlijke gegevens, foto’s en andere informatie.
Levensstijl
Naast de bovengenoemde risico’s en gevaren valt er vanuit christelijk perspectief nog meer te zeggen. Daarbij sluit ik aan bij wat prof. dr. J. Douma in 1992 schreef over de christelijke levensstijl. Hij definieerde die als volgt: ‘De christelijke levensstijl is die manier van leven, waarin mensen in christelijke vrijheid en in verbondenheid met Christus’ gemeente vormgeven aan de navolging van Christus.’
Hij stelt de navolging van Christus centraal. In het christelijk geloof worden wij geroepen gehoorzaam onze taak op aarde te vervullen. Daarin willen we Hem navolgen, Die de roeping van Zijn Vader volmaakt heeft vervuld. Leven uit de overvloed van Zijn genade, brengt enerzijds vreemdelingschap met zich mee. Aan de andere kant mag een christen genieten van wat God geeft, maar alleen in een stijl die overeenkomt met de navolging van Christus.
Genadetijd
Als we dit in ogenschouw nemen, geeft het richting voor de omgang van een christen met een smartphone. Allereerst de hoeveelheid tijd die we ongemerkt bezig zijn met onze smartphone. Als we belijden dat al onze tijd genadetijd is, en dat het doel van ons leven de navolging van Christus is, dan staat dat op z’n minst onder spanning, wanneer we uren per dag ronddwalen op onze smartphone. Het is tekenend dat bijna 30% van de 18-25-jarigen aangeeft, verslaafd te zijn aan de smartphone. Verslaving is eenvoudigweg niet op één lijn te brengen met de navolging van Christus.
In de tweede plaats geven gebruikers zélf in onderzoeken aan dat ze zich steeds minder rustig voelen, en geregeld slaapproblemen hebben. Dat is geen goede voedingsbodem voor vaste meditatieve en contemplatieve momenten in het leven. Met andere woorden: de dagelijkse stille omgang met God in gebed en in het lezen van de Bijbel, komt dan structureel in de verdrukking. Dat kan niet anders dan gevolgen hebben voor het hele geestelijke leven van een christen.
Met een smartphone heb je in miniformaat niet alleen een telefoon op zak, maar alles wat via internet beschikbaar is. Daarmee zijn niet alleen de mooie kanten van internet de hele dag beschikbaar, maar ook de zwarte kanten. Naast de enorme invloed van het seculiere denken dat via alle mediakanalen op ons afkomt, is het vrij eenvoudig om via een ongefilterde internetverbinding allerlei vormen van geweld en porno te bekijken. Apps zoals Netflix geven de smartphone bovendien het karakter van een bioscoop. Ook veel christenen zijn gevallen voor deze vorm van tijdsbesteding. Dat dit op grote spanning staat met de navolging van Christus behoeft geen betoog.
Correctie
Het enige antwoord op deze nieuwe werkelijkheid is de voortdurende en heilzame correctie van Gods Woord. In Efeziërs 5 wordt een betere weg gewezen. Laten we ons smartphonegebruik eens leggen naast wat Paulus hier schrijft over de werkelijke christelijke levensstijl, in de navolging van Christus:
- Wees dan navolgers van God, als geliefde kinderen (vers 1).
- Maar ontucht en alle onreinheid of hebzucht, laten die onder u beslist niet genoemd worden, zoals het heiligen past, en evenmin oneerbaarheid, dwaze praat en lichtzinnige taal, die onbehoorlijk zijn; maar veelmeer past dankzegging (vers 3 en 4).
- Beproef wat de Heere welbehaaglijk is. En neem niet deel aan de onvruchtbare werken van de duisternis, maar ontmasker ze veeleer (vers 10-11).
Zó een christelijk leven leiden, ook ten aanzien van de smartphone, is gericht op Gods eer, wandelend in Zijn licht!
Willem-Jan van Gent, Ede
W.J. van Gent is masterstudent aan de Theologische Universiteit Apeldoorn