Niet veel mensen zouden hun leven opnieuw willen overdoen. Van degenen die ik gevraagd heb is dat maar een enkeling. Zou Judas zijn leven hebben willen herhalen? Ik denk van niet.
De Bijbel zegt niet voor niets over de rol van Judas dat het beter voor deze mens was geweest dat hij niet geboren was. Dat wordt bij mijn weten in de Bijbel over geen enkel concreet mens gezegd. Job zegt zoiets over zichzelf, maar verder?
Zo rond Pasen passeert veelal de geschiedenis van Judas. Ik herinner me dat ik als kind altijd medelijden had met Judas. Wat me zo raakte was dat hij spijt kreeg. En dat hij probeerde de boel terug te draaien. Maar tevergeefs.
Motief
In nieuwtestamentische teksten vinden we als motief voor Judas’ verraad dat hij een dief was, iemand die uit was op geld. Dat mag dan zo zijn, maar wat betekent het dat hij het verradersgeld toch teruggaf? Er zijn theologen die stellen dat Judas door middel van zijn verraad een doel had: om met Jezus de proef op de som te nemen. Dat Judas zeg maar aanstuurde op een beslissende confrontatie met de geestelijke en wereldlijke leiders. Om versneld zekerheid te krijgen over de vraag of Jezus daadwerkelijk beschikte over de macht om koning te worden.
Judas zou dan eindelijk verlost worden van zijn kwellende vraag of hij nou wel of niet op Jezus zijn kaarten moest zetten. Wat lijkt Judas dan voluit menselijk, met zijn behoefte aan zekerheid. Dat syndroom van ‘heb-ik-op-het-goede-paard-gewed?’ Daar heb ik al last van als ik moet kiezen bij welke kassa ik in de rij zal gaan staan, op hoop van een snelle afwikkeling. En in hoeverre is of was ons ‘geloof’ ook niet vaak slechts een middel om toch vooral zekerheid te krijgen over onze plek in de hemel? Angstgeloof dat snakt naar de zekerheid van lijfsbehoud, of ‘zielsbehoud’ zo je wilt.
In ons
En al was Judas een plunderaar van de kas, qua drijfveren verschilde hij niet zo veel van de andere discipelen. Zij hadden nog maar kort geleden lopen ruziemaken over de vraag wie de hoogste plaats kreeg naast Jezus. Wat lijken die discipelen toch op ons vandaag die er toch ook niet vies van zijn om macht, geld of status te bemachtigen. En daar komt nogal eens verraad en gesjoemel bij aan te pas. Of iets met ellebogen. Manipulatie. Judas zit ook in ons.
Wat me ook raakt is dat Judas na zijn verraad zelfdoding pleegde. Dan ben je toch wel uiterst wanhopig en zie je totaal geen uitweg meer. Verschrikkelijk. Maar alsof dat alles nog niet triest genoeg was werd er vroeger vaak bij verteld dat Judas een verkeerde keuze maakte door zelfdoding te plegen. En dat hij ‘dus’ voor eeuwig verloren was. Hij had een beroep moeten doen op de vergeving van zonde door Jezus, vergeving die mogelijk was door Zijn dood aan het kruis. Dan was het tenminste nog goed gekomen met hem. Tja, wat weten we het allemaal goed voor Judas.
Deze redenering was natuurlijk op de keper beschouwd wel wat vreemd. Want Jezus was nog niet eens gestorven of opgewekt, laat staan dat Judas een uitgewerkte ‘theorie’ over de zondevergeving tot zijn beschikking kon hebben.
Licht
En al had hij zo’n theorie, een mens kan toch zo wanhopig zijn over zichzelf dat hij niet eens meer goed kan nadenken, laat staan kiezen? En hoe kon Judas na dat verraad ooit nog hopen op een relatie met Jezus? Judas had daar op zijn minst pastorale begeleiding voor nodig. Maar het enige ‘pastoraat’ dat Judas ontving was hoongelach van geestelijke leidslieden. De weg terug zat voor Judas dan ook potdicht. Is er in deze dieptrieste geschiedenis nog ergens een glimpje licht?
Misschien, als we onszelf een blik gunnen op wat er vooraf ging aan het daadwerkelijke verraad: Jezus die Judas brood aanreikt tijdens het Pesachmaal. Dat typische Jezus-gebaar: verzoening en nieuw verbond, brood voor de vijand zelfs. Mogelijk stond juist dit liefdesgebaar als allerlaatste op Judas’ netvlies. Maar dan werkte dit voor Judas toch vooral negatief uit, zo lijkt het: een liefde waarvoor hij zichzelf, na zijn verraad, veel te onwaardig zal hebben geacht. Het deed hem juist letterlijk de strop om. Judas werd de gevangene en gehangene van dodelijk zelfverwijt.
Judas’ zelfdoding lijkt op de kreet van Petrus die na de succesvolle visvangst bij klaarlichte dag riep: ‘Heer, ga weg van mij, want ik ben een zondig mens.’ Toen toonde die kreet Petrus’ besef van eigen onheiligheid. Maar het had nog niet half de vorm van radeloosheid waaraan Judas ten prooi viel.
Hoop op rechtvaardiging
Nee, er lijkt zo op het eerste oog weinig licht. Blijft toch over de gelovige hoop. Hoop voor Judas, en voor de Judas-in-ons. De hoop dat dat aangereikte volmaakte Brood ons verzoent. Verzoening over ons verraad en egoïsme. Verzoening over zelfdoding voortkomend uit dodelijke radeloosheid. Zodat bewaarheid wordt waar Romeinen 5, 12 over spreekt. Dat, zoals het door één daad van overtreding (Adam) voor alle mensen tot veroordeling kwam, zo ook door één daad van gerechtigheid (Christus) voor alle mensen tot rechtvaardiging van leven.
Nynke Sikkema-Holwerda, Harderwijk