Een poosje geleden besteedde ik in één van de ontmoetingsdiensten in Zwolle aandacht aan formuliergebeden. Dit zijn gebeden waar de woorden van het gebed van te voren al vastliggen. In tegenstelling tot vrije gebeden waarbij de bidder de inhoud van het gebed meer of minder spontaan uitspreekt. Degenen met wie ik bovengenoemde dienst voorbereidde moest ik eerst wel overtuigen van de zin van dit onderwerp.
Allergie Dat is wellicht de eerste reactie bij de term ‘formuliergebed’. Nou nee, liever niet. Ouderwets. Doet denken aan al die formulieren die regelmatig in de kerk worden voorgelezen: bij doop, avondmaal, belijdenis. Saai. Maar, zou ik willen zeggen, denk eens na. Hoe hebben we leren bidden? Wanneer ik als kind naar bed werd gebracht, zong mijn vader of moeder met mij: ik ga slapen, ik ben moe, ik sluit mijn beide oogjes toe. Here houd ook deze nacht, over mij getrouw de wacht. Mijn vader sprak bij de maaltijd vrije gebeden uit maar vaker sprak hij tot onze Vader in de hemel een formuliergebed uit: “O HEER’, wij danken U van harte / Voor nooddruft en voor overvloed;/ Waar menig mens eet brood der smarte, / Hebt Gij ons mild en wel gevoed; / Doch geef, dat onze ziele niet / Aan dit vergankelijk leven kleev’, / Maar alles doe, wat Gij gebiedt, / En eind’lijk eeuwig bij U leev’”. Dit gebed was zo onlosmakelijk met het bidden van mijn vader verbonden dat ik dit gebed het slot liet worden van de preek die ik hield bij zijn afscheidsdienst: en eind’lijk eeuwig bij u leev’… Amen. Vaste gebeden: bakens op de zee van het gebed!
Onze Vader
De Here Jezus heeft ook via de weg van het ‘vaste’ gebed leren bidden. Hij groeide op met joodse gebeden. Dat blijkt wel bij het lezen van het Onze Vader. Het Onze Vader dat Hij zijn discipelen - en via hen ons - leerde bidden kwam bij Hem niet op als vrij gebed. Er staan veel gedeelten in dat gebed die overeenstemmen met joodse gebeden en we vinden daarin veel verwijzingen naar de Hebreeuwse Bijbel. Vaste en bekende woorden gaven inhoud aan het ‘vaste’ gebed dat we kennen als het Onze Vader. Heer, leer ons bidden… En Jezus voorziet in een ‘formuliergebed’!
In de lijn van geslachten
Geloven doe je niet alleen. We hebben elkaar nodig. God heeft ons aan elkaar gegeven. Niet alleen geeft hij broeders en zusters die net als wij ‘vandaag’ leven maar ook schenkt hij ons medegelovigen uit een ver of nog verder verleden. Zij verwoorden soms ons gebed waar onze eigen uitdrukkingen tekort schieten. Een gebed uit de veertiende eeuw kan me zomaar tot gebedshulp zijn: ‘Ja help mij heden, o Heer, door uw grondeloze barmhartigheid, dat ik het kwade mijd en alles naar uw wil volbreng, tot uw lof, of mij dit makkelijk valt of niet, of het mij naar de mens vreugde of smart brengt’ (Rulman Merswin, 1301-1382). Of uit de achttiende eeuw: ‘De God van geduld en vertroosting make ons eensgezind, opdat wij om Christus’ wil iets van elkander verdragen kunnen’ (F.C. Oettinger, 17021782). Een schat aan gebeden wordt ons aangeboden waaruit wij zomaar parels mogen zoeken! Laat overigens één ding duidelijk zijn: een vrij gebed is niet geestelijker dan een vast gebed – of andersom.
Spannend
Ik merk in gezelschap dat het nogal eens spanning oproept om een gebed uit te spreken. Wat is het dan fijn als je niet zelf de woorden hoeft te bedenken. Dat je een gebed mag doen met woorden van een ander. Een gebed dat tot eer van God is en waarbij alle aanwezigen voluit kunnen meebidden. Het maakt bidden ontspannen en het kan helpen om te groeien in vrijmoedigheid bij het uitspreken van een gebed in het openbaar.
Vrij?
Let maar eens op. Luister eens regelmatig naar zogenaamde vrije gebeden van dezelfde persoon. Merk je het? Zinnetjes die vaker terugkeren. Thema’s die altijd aan de orde komen en zaken die nooit of vrijwel nooit ter sprake worden gebracht. De ‘vrije’ gebeden zijn vaak ‘vaster’ dan de vrije bidder denkt! En dan heb ik het nog niet over de vrije gebeden waar de naam van God als stopwoord wordt gebruikt: ‘Heer, wilt U ons helpen, Heer. Want U bent zo goed, Heer. Dank U, Heer.’ Hoezo, gij zult de naam van uw HEER niet ijdel gebruiken…!? Wat is het daarentegen fijn wanneer je met zelfgekozen woorden tot God mag spreken.
Vast?
Ook vaste gebeden kunnen hun doel gaan missen. Als je een vast gebed voor de zoveelste keer uitspreekt kan het zijn dat het gedachteloos gebeurt. De betekenis dringt dan niet meer door. De vorm van het gebed is er dan wel maar de inhoud is achter de horizon verdwenen. Na honderd keer ‘ik ga slapen, ik ben moe’ ontgaat je dat je ‘zonden vele zijn’. Maar wat is het fijn dat je met de woorden van een ander tot God mag spreken. In een klimaat waarin het vrije gebed schijnbaar hoger scoort dan het vaste gebed of formuliergebed mag dat best eens onderstreept worden!
N. Vennik, Zwolle