Wat een levenstragiek. Nog maar tien jaar is de jongen als de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) uitbreekt. Een alles verwoestende oorlog. Historici noemen het de allereerste wereldoorlog. Hij is twaalf jaar als zijn vader sterft. Drie jaar laten overlijdt ook zijn moeder. Zijn enige broer, met wie hij samen in Wittenberg studeert, sterft aan de ontberingen van de oorlog. Hij treedt in het huwelijk. Ze krijgen kinderen. Vier van hun vijf kinderen sterven op jonge leeftijd. De laatste tien jaar van zijn leven is hij weduwnaar. Te midden van al deze familietragedies is hij als predikant ook nog jarenlang verwikkeld in een bitter kerkelijk conflict. Lutheranen en calvinisten strijden hevig met elkaar. Omdat hij een fanatiek Lutheraan is wordt hij door de calvinistische keurvorst uit zijn ambt ontslagen. Maar hij is bij zijn gemeente buitengewoon geliefd. Massaal komen ze in opstand tegen het besluit van de keurvorst. Het resultaat daarvan is dat hij op zijn post terug mag keren. Maar de vrede keert helaas niet terug Een jaar later neemt hij uit protest vrijwillig ontslag.
We hebben het over de Duitse Lutherse predikant Paul Gerhardt (1607-1669). De lieddichter, die wereldwijd bekendheid heeft gekregen. Met zijn liederen wist hij het hart van de gelovigen naar God toe te leiden. Ook het hart van ons, ruim 350 jaar na zijn sterven.
Zijn liederen
Paul Gerhardt heeft 138 liederen geschreven. Hij is onbetwist de meest gezongen dichter uit het lutheranisme. Maar niet alleen daar worden ze gezongen. Zijn liederen zijn oecumenisch bezit geworden. De melodieën van zijn vriend de musicus Johann Cruger hebben ook veel aan de bekendheid van Gerhardts liederen bijgedragen. Drie van zijn liederen kent u zeker. Het lijdenslied: 'O hoofd bedekt met wonden', het kerstlied: 'Hoe zal ik U ontvangen' en het troostlied: 'Beveel gerust uw wegen'. Hoe heeft een man met zoveel verdriet, strijd en tegenslag zulke liederen kunnen maken? 'Lof, dank en vreugdeliederen zo noemde hij ze zelf. Wat maakt zijn liederen zo krachtig?Veel mensen hebben naar dat geheim getast. Een paar meningen. 'Ik vermoed dat men in deze liederen woorden hoorde die het verdriet en de vreugde die bij het leven horen, zo uitdrukken dat God er bij betrokken raakt.' 'Gerhardts liederen slagen er blijkbaar in om datgene waarvan ze spreken in geloofswerkelijkheid om te zetten, terwijl je ze zingt.' 'Hij dichtte tegen de ellende van de Dertigjarige Oorlog in.' 'Zijn liederen hebben draagkracht.' Misschien heeft het ook iets te maken met die wonderlijke zeventiende eeuw, die zoveel dieptepunten en hoogtepunten kende. Hoogtepunten op het gebied van de schilderkunst, architectuur, de muziek, de poëzie en ook in de liedkunst. Het was een eeuw met een bijzondere diepgang. In zijn testament schreef Paul Gerhardt: 'Wat mijn aardse goederen betreft, laat ik mijn enige zoon slechts weinig na...' Maar wat een enorme geestelijke erfenis heeft hij nagelaten.
O hoofd, bedekt met wonden,
belaan met smart en hoon,
o hoofd, ten spot ombonden
met ene doornenkroon,
eertijds gekroond met stralen
van meer dan aardse gloed,
waarlangs nu drupp'len dalen:
'k breng zeeg'nend U mijn groet!
Van al de last dier plagen,
met goddelijk geduld,
o Heer, door U gedragen,
heb ik, heb ik de schuld!
Och, zie, hoe 'k voor uw ogen
hier als een zondaar sta,
en schenk vol mededogen,
m' een blik van uw gena!
Wat stof tot zielsverblijden,
hoe zalig is 't en goed,
dat 'k in uw bitter lijden
mijn redding vinden moet!
O, mocht ik U, mijn Leven,
daar 'k bij uw kruishout kniel,
mij zelf ten offer geven:
wat winste deed mijn ziel!
U zij de dank mijns harten,
U, Jezus, dierb're vriend,
voor 't dragen van die smarten,
alleen door mij verdiend!
Och, blijv', wat troost ik derve,
de hoop op U mij bij,
opdat, wanneer ik sterve,
in U mijn einde zij!
Als 'k eens van d' aarde scheide,
och, wijk dan niet van mij!
Als ik de doodssnik beide
och, sta dan aan mijn zij'!
En wordt mijn strijd het bangste,
laat dan in angst en pijn
uw doorgeworsteld' angste
mij tot vertroosting zijn!
Verschijn dan aan mijn sponde,
schenk laaf'nis in mijn nood!
Wijs m' in mijn laatste stonde
op uw verzoeningsdood!
'k Houd dan in stervenssmarte
de blik naar 't kruis gericht,
en klem dat vast aan 't harte:
zo valt het sterven licht!
vertaling Bernhard ter Haar (1806-1880)
Krijn de Jong, Urk