Augustinus (354-430) blijft verrassen. Steeds kom je bij hem gedachten en mooie uitspraken tegen die blijven haken. Bij DAMON zijn al diverse bundels met vertaalde preken uitgekomen. Een nieuwe bundel bevat 22 preken over verschillende onderwerpen.
Een van deze preken gaat over barmhartigheid. Wat dat is? 'Niets anders dan de pijn van een ander in je hart.' 'Als we houden van God en van onze naaste, doen we dit alles niet zonder hun pijn te voelen in ons hart.' Andere preken gaan bijvoorbeeld over liefde jegens vijanden, eensgezindheid, standvastigheid en hebzucht. De bundel eindigt met een bewogen toespraak naar aanleiding van het sterven van een jonge collega: 'In onze zwakheid kunnen wij niet anders dan bedroefd zijn, in onze hoop moeten wij troost vinden.' En wil je weten of iemand kort of lang heeft geleefd, let dan op zijn daden in plaats van op zijn jaren. Uit al deze preken spreekt bewogenheid: 'Laat uw luisterend oor mij tot troost zijn, zodat mijn verdriet niet tegen u getuigt.'
Naastenliefde
De preek met de titel 'bidden met je handen' gaat over de naastenliefde. Daarin vertelt Augustinus een verhaaltje over een man die eens een stuk grond had verkocht en daarna een deel van de opbrengst had gegeven aan de armen. De duivel kwam in actie om hem spijt te laten krijgen. Hij stuurde daarom een dief die de man zijn gehele bezit ontnam. 'De duivel verwachtte grondig gevloek, maar hoorde woorden van lof. Hij verwachtte dat de man zou wankelen, maar vond hem kaarsrecht overeind.' Hij verwachtte dat de man spijt zou krijgen, en dat kreeg hij ook. Maar niet omdat hij een deel van zijn bezit had weggegeven, maar omdat hij niet alles had weggegeven! 'Ik heb het immers niet neergelegd, waar geen dief bij kan!'
Deze preek hield Augustinus in het jaar 411, na de verwoesting van de stad Rome door de Visigothen. Vele vluchtelingen waren de Middellandse Zee overgestoken, naar Romeinse provincies in Noord-Afrika. De kerk in die gebieden spoorde haar leden aan tot zorg voor vluchtelingen en voor armen in het algemeen. Zou deze zorg geen middel zijn om boete te doen over zonden? Vrijgevigheid is een middel waarvan je mag hopen dat God daarop let. Vandaar: bidden met je handen. 'U geeft wat mettertijd verloren gaat, u ontvangt wat voor eeuwig blijft.' Bidden is kloppen aan de hemelpoort. Kloppen doe je met je handen. Als je je handen niet gebruikt, is er van kloppen geen spraken. Je handen gebruik je door te delen. 'Laat uw hand niet rusten.'
Augustinus raadt aan wat je bezit veilig te stellen. Op aarde kun je bezit kwijtraken. Soms in één keer. Daarom moet je je bezittingen naar een veilige plaats brengen. Naar de hemel dus. Hoe je dat doet? Door het aan de armen te geven. 'U zult een schat bezitten in de hemel!'
Huwelijk
Augustinus verwoordt gedachten over het huwelijk die het denken van de kerk daarover eeuwenlang hebben bepaald. Soms zijn dat gedachten die wij niet herkennen. Niemand mag volgens Augustinus na echtscheiding een tweede huwelijk aangaan zolang de eerste echtgenoot nog leeft. Ook niet als het huwelijk op grond van overspel is ontbonden. De vraag is echter of het evangelie dat ook leert (volgens mij dus niet). In elk geval heeft deze gedachte de eeuwendoor een stempel gedrukt op het (rooms-katholieke) kerkelijk denken en spreken over het huwelijk: alleen de dood kan een einde maken aan een huwelijkse verbintenis. Ernstige woorden spreekt de kerkvader over wie dat wel doet, over het gaan over 'kronkelige, glibberige, onreine wegen'.
Ook is minder herkenbaar als Augustinus oproept tot openlijke zondebelijdenis in de kerk. Had Job zich geschaamd om zijn zonden openlijk te belijden voor het volk? 'Doe boete zoals dat wordt gedaan in de kerk: dan bidt de kerk voor u.' En als hij opmerkt dat zijn woorden mensen boos kunnen maken: 'Als ik uw vijand moet zijn, dan liever die van u, dan van de gerechtigheid.'
Wel herkenbaar is dat mannen hun hartstochten moeten beteugelen. 'U bent een man? Laten we dat eens afmeten aan uw kracht, of u een man bent. (…) Overwin uw hartstocht.' En voor vrouwen geeft Augustinus het advies om bij de kerk een aanklacht in te dienen als ze ontucht opmerken bij hun man. 'Zet in op zijn kuisheid. Vecht voor zijn kuisheid. Verlies gerust uw huis, maar niet zijn ziel.'
Het lezen van preken van Augustinus blijft verrassend. En kan ook heel nuttig zijn voor diegenen die zelf een preek moeten houden. De bundel sluit af met een register op bijbelplaatsen.
D.J. Steensma, Feanwâlden
Naar aanleiding van Aurelius Augustinus, Bidden met je handen. Preken over verschillende thema's 2 [Sermones de diuersis 358A-396]. Ingeleid, vertaald en van aantekeningen voorzien door Joke Gehlen-Springorum, Vincent Hunink, Hans van Reisen en Annemarie Six-Wienen, DAMON: Eindhoven, 2020, 304 blz., ISBN 9789463402637, € 39,90.