Onlangs verscheen een lezenswaardig boekje over 'voltooid leven': over de vraag waarom dit thema vandaag de dag in de belangstelling staat, over de rol van artsen, de politiek, de pastor en de christelijke gemeente ten aanzien van diegenen die worstelen met deze problematiek.
Dit thema kreeg in ons land vooral aandacht toen Huib Drion in 1991 zijn opvatting daarover bekendmaakte. Hij achtte het 'aan geen twijfel onderhevig dat veel oude mensen er een grote rust in zouden vinden als zij over een middel konden beschikken om op aanvaardbare wijze uit het leven te stappen op het moment dat hen dat - gezien wat hen daarvan nog te verwachten staat - passend voorkomt'. Alleenstaande ouderen boven de 75 jaar zouden de mogelijkheid moeten krijgen om te ontkomen aan een in hun ogen ondraaglijke en onaanvaardbare levensfase. Ze zouden zelf moeten kunnen beschikken over hun levenseinde op het moment dat zij dat wilden. Aldus deze gezaghebbende rechtsgeleerde.
Overheid
De discussie over een dergelijk zelfgekozen (én zelf uitgevoerd) levenseinde riep de vraag op naar overheidsbeleid, en ging ook door na de invoering van de Wet Toetsing Levensbeëindiging (WTL), de zogenaamde 'euthanasiewet' (2002). Deze wet bedoelde niet het faciliteren van wat mensen zelf zouden kunnen doen om hun leven te beëindigen, maar de regulering van het handelen van de arts in situaties van uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
In 2014 werd de commissie-Schnabel ingesteld, die de regering van advies moest dienen over juridische en maatschappelijke vragen met betrekking tot hulp bij zelfdoding aan mensen die hun leven voltooid achten. Deze commissie stelde in haar rapport (2016) dat de euthanasiewet tóch wel voldoende mogelijkheden geeft: een stapeling van ouderdomsklachten kan als uitzichtloos en ondraaglijk lijden worden gekwalificeerd, en reden zijn voor het inwilligen van een euthanasieverzoek. Daarom is een wijziging van het Wetboek van Strafrecht (waar de WTL onder valt) niet nodig. Bovendien zou een nieuwe wet mensen op gedachten kunnen brengen en stimuleren tot een dergelijk zelfgekozen levenseinde.
Maar de discussie ging verder. Het huidige kabinet heeft onderzoek laten doen naar de omvang en omstandigheden van de groep mensen voor wie een ruime toepassing van de bestaande euthanasiewetgeving onvoldoende soelaas biedt in de ogen van betrokkenen. Dit onderzoek is begin 2020 gepresenteerd. Het is nog afwachten wat het vervolg is.
Kamerlid Pia Dijkstra (D66) en anderen staan erop dat er een nieuwe wet komt. Ze pleiten voor de mogelijkheid van levensbeëindiging zonder medische noodzaak voor ouderen boven de 75 jaar. Er moet meer mogelijk zijn dan alleen dat ouderen die lijden aan een combinatie van aandoeningen en daardoor ondraaglijk lijden ervaren, in aanmerking komen voor euthanasie.
Geloofsbelijdenis
Aan het genoemde boekje dat twaalf (korte) hoofdstukken telt, hebben twaalf auteurs meegewerkt: vier systematisch theologen (Henk Post, Bert van Veluw, Kees van der Kooi, Guda Borger), een praktisch theoloog (Henk van der Meulen), een oudtestamenticus (Wim de Bruin, Bleiswijk), een geestelijk verzorger (Margriet van der Kooi), een ethicus (Theo Boer), een filosoof (Maarten Verkerk), een advocaat (Bart Bouter), een specialist ouderengeneeskunde (Alfred Teeuw) en een bestuurder in de gezondheidszorg (Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink). Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een tweetal gespreksvragen.
Het boekje is verschenen in de serie Geloven op goede gronden. Met deze serie wil de stichting Schrift en Belijden de actualiteit van de Apostolische geloofsbelijdenis – verwoord in twaalf artikelen – onder de aandacht brengen. Opmerkelijk is dat dit boekje in deze serie is verschenen, vooral omdat in dit boekje geen enkele uitdrukkelijke verwijzing naar de Apostolische geloofsbelijdenis voorkomt.
Verder gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat in elk geval op één bladzijde de desbetreffende auteur pronkt met andermans veren. In het artikel van Henk Post staat op bladzijde 20 een passage die (bijna) letterlijk is overgenomen uit Willen sterven van Paul van Tongeren (blz. 100), zonder dat daar een verwijzing naar het desbetreffende boekje staat. Niet netjes.
Allerlei gevoelens
Het boekje kan het nadenken over dit onderwerp dienen, geeft aanwijzingen hoe om te gaan met mensen die worstelen met deze problematiek. Zij die nadenken over levensbeëindiging (met hulp van een arts, familielid of bekende) doen dat doorgaans in een situatie van eenzaamheid en stapeling van ouderdomsklachten. De uitdrukking 'voltooid leven' klinkt heel stoer en zelfverzekerd, maar diegenen die nadenken over levensbeëindiging hebben doorgaans met veel moeite, eenzaamheid en ook lijden te maken. Vaak worden ze heen en weer geslingerd tussen allerlei gevoelens.
Hier ligt voor de christelijke gemeente een taak: blijvend omzien naar ouderen en alleenstaanden, blijven benadrukken dat zij waardevol zijn, en hun eigen plek in het midden van de gemeente mogen innemen. De kerk kan hier een eigen geluid laten horen in een koude en kille samenleving waarin over levensbeëindiging wordt gesproken als iets waarover je zelf zou mogen, kunnen en ook moeten beslissen. Een dergelijk spreken legt een grote (morele) druk op het leven, zoals dat ook gebeurt met vragen rondom levensbeëindiging bij ernstig gehandicapte pasgeborenen en ongeboren leven waar een ernstige afwijking wordt vermoed. Soms vragen artsen aan hun patiënt die geen uitzicht heeft op genezing of hij wel eens heeft nagedacht over euthanasie. We leven in een cultuur die voortdurend propageert dat je als mens autonoom bent, zelf de regie in handen moet houden, en gebruik moet maken van je zelfbeschikkingsrecht.
Het evangelie leert anders. Mens-zijn is er-voor-de-ander-zijn, en juist er te zijn voor de zwakke en voor ieder die worstelt met levensvragen. Het evangelie heeft dan ook déze boodschap: je mag er zijn! Je bent waardevol! Je mag je geborgen weten in het midden van het huisgezin van God! Zo mag je je als het moment van sterven zich aandient, overgeven in de handen van de Allerhoogste! Daar heeft onze samenleving behoefte aan: liefdevol omzien naar elkaar.
Mooi is dat in de laatste bijdrage van de '12 artikelen' wordt onderstreept dat echt voltooid leven bestaat in de navolging van Christus en gehoorzaamheid aan de wil van God. En wie dat ziet (zo voeg ik eraan toe), heeft een taak, hoe beperkt misschien ook, tot het moment dat God roept om in te gaan in zijn eeuwig hemels koninkrijk.
D.J. Steensma, Feanwâlden
N.a.v. Henk Post en Bert van Veluw (red.), 12 Artikelen over voltooid leven, serie Geloven op goede gronden, KokBoekencentrum, Utrecht 2020, 134 blz., €13,99, ISBN 978 90 435 3355 3.