Er zijn in onze omgeving mogelijk ouderen die zich nog heel goed de gesprekken herinneren over ‘de jaren dertig’ van de vorige eeuw. Jarenlang bleef men spreken over de crisisjaren als een bijzonder moeilijke tijd van economische malaise en tegenwind.
Er werden sinds 1929 door veel mensen wereldwijd enorme verliezen geleden. De beurskoersen daalden hard, de werkloosheid nam enorm toe en grote delen van de wereldbevolking kregen te maken met armoede en uitzichtloosheid. Dat bood een prima voedingsbodem voor ontevredenheid en opstand die o.a. in het Nationaal Socialisme in Duitsland een uitlaatklep vond. De gevolgen van een en ander waren in de samenleving gedurende veel jaren op wereldschaal desastreus. De Tweede Wereldoorlog heeft enorm diepe sporen getrokken van leed op allerlei terreinen. Tevens heeft deze periode de maatschappelijke, religieuze en culturele visie van de naoorlogse mens diepgaand beïnvloed.
Binnen vijftien jaar
Inmiddels hebben we binnen een tijdsbestek van vijftien jaar al te maken met twee crises van enorme omvang. Vanaf de jaren 2008/2009 raasde de kredietcrisis over alle continenten van de aardbol. De jaren daaraan voorafgaand werden juist in financiële kringen beleefd als gouden tijden. Het kon niet op en door velen werd geld verdiend als water. Er werd door veel welgestelden met geld gesmeten. Veel van die zogenaamde welvaart bleek achteraf gebaseerd te zijn op financieel onhoudbare en zeer kwetsbare, ingewikkelde producten en constructies. Op een aantal punten kwam het hele stelsel onder enorm hoge druk te staan. Banken en andere financiële instellingen bleken deel van het probleem te zijn.
Van lieverlee werd met veel overheidssteun en geld van de belastingbetaler het systeem weer op de been geholpen. Het gewone volk werd zoet gehouden met de goudgerande belofte ‘na het zure komt het zoet’. Daar begon het pas een beetje op te lijken, nadat de overheid eerst op allerlei punten hard had bezuinigd om weer reserves op te bouwen. Maar toen ging het eind 2019 mis in China, zonder dat de ernst en omvang van de gezondheidscrisis die daar uitbrak aanvankelijk bekend was. Als een enorme olievlek heeft Covid-19 zich vervolgens in 2020 over de aardbol verspreid, mede door de waanzinnige ontkenning en/of relativering van het probleem door verschillende wereldleiders. Zo zit de wereldwijde samenleving binnen een periode van vijftien jaar in de tweede heftige crisis waarvan het einde en de gevolgen op dit moment nog niet of nauwelijks te overzien zijn.
Opening cursusjaar
Toen de kredietcrisis wat begon af te vlakken ging ik me steeds meer afvragen of de Bijbel en met name het Nieuwe Testament licht zouden kunnen werpen op de problemen die speelden.
Met het oog op de opening van het academisch jaar aan de TUA heb ik me toen verdiept in de thematiek van Lucas 16. Met name de gelijkenis van ‘de rijke man en de arme Lazarus’ heeft in dat college de aandacht gekregen.
Eenmaal geboeid door deze belangrijke thematiek ben ik daaraan blijven doorwerken. Door persoonlijke omstandigheden kon ik niet zo snel verder werken als ik me had voorgenomen. Eigen kwetsbare gezondheid en mantelzorg voor mijn hoogbejaarde moeder hebben niet kunnen verhinderen dat ik gedurende jaren geboeid bleef door de thematiek van rijk en arm met name in het evangelie naar Lucas. Toen een publicatie hierover steeds meer een jarenplan werd, diende zich tijdens het schrijven van de studie rond de gevolgen van de economische crisis, de hierboven als tweede genoemde, Covid-19 crisis aan. Dat heeft er dan ook toe geleid dat de opzet van het boek werd verbreed zodat beide crises aan de orde konden komen met de (te verwachten gevolgen) voor de samenleving.
Lucas
Tijdens de jaren dat ik het Nieuwe Testament mocht doceren in Apeldoorn werd ik al meer geraakt door de wijze waarop met name Lucas rijk en arm, aanzienlijk en onaanzienlijk, eer en schande aan de orde stelt. De vraag of wij daar voor ons leven van iedere dag de juiste conclusies aan verbinden heeft mij nooit losgelaten. Hopelijk hebben de studenten daarvan iets meegekregen. Juist de laatste tientallen jaren wordt het pijnlijk duidelijk dat allerlei tegenstellingen van sociaal-maatschappelijke en economische aard eerder verscherpen dan afvlakken. Wil de kerk in deze samenleving relevant zijn en blijven dan kan en mag zij haar boodschap en roeping ook op dat terrein niet verwaarlozen. Dat vraagt juist nu om een grondige bezinning op het Bijbels erfgoed en een doorvertaling naar het dagelijks leven. Als we biddend het evangelie van Lucas bestuderen en de boodschap serieus op ons in laten werken zal de Heilige Geest ons te midden van de crises ook wegen wijzen die heilzaam zijn. Dat komt niet alleen de kerk en de christen ten goede maar zal onder Gods zegen van belang blijken te zijn voor heel de samenleving. Er is veel leegte en eenzaamheid in onze moderne samenleving. Op allerlei wijze spelen commercie en entertainment daarop in, maar ten diepste geeft dat geen echte oplossing. We zijn als samenleving werkelijk gebaat bij medemensen met een groot hart voor anderen. Mensen die als een barmhartige Samaritaan hulp bieden zonder zelf daarvan beter te willen worden. Ze hebben geestelijk lef gekregen om tegen de stroom in zichzelf onvoorwaardelijk en met passie te geven. Ze komen als geroepen. De recente studie Arm en rijk in crises (BaanhoekBOEK, Sliedrecht 2020) wil daartoe inspireren en motiveren.
(wordt vervolgd)
Dr. T.M. Hofman
Dr. T.M. Hofman is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament van de Theologische Universiteit Apeldoorn