Wanneer het gaat over wie de Heilige Geest is of wat Hij doet, roept dit al snel vragen op. Is Hij een persoon of is Hij eigenlijk meer een kracht? Is de Heilige Geest in alle mensen op deze wereld werkzaam of alleen in de gelovigen? En hoe weet of hoe merk je dat dan? Ook gelovigen weten soms niet goed raad met de vraag wie de Heilige Geest is en wat Hij doet.
Dat komt ook omdat we ons bij de Heilige Geest moeilijk iets voor kunnen stellen. Dit wordt ook zichtbaar bij de viering van de christelijke feesten. Kerst is heel concreet, zichtbaar, bijna tastbaar en daar is ook wel iets bij voor te stellen. Maar voor Hemelvaart en Pinksteren geldt dat er veel minder makkelijk een voorstelling bij te maken is en dat het ook moeilijker is om woorden te geven aan wat daar nu precies gebeurt.
Toch is er de laatste decennia meer aandacht voor de Heilige Geest. Die aandacht heeft onder andere te maken met de opkomst van charismatische gemeenten in West-Europa en ook in Nederland. In de charismatische gemeenten is er, in ieder geval voor het oog, meer aandacht voor de persoon en het werk van de Heilige Geest.
Daarmee kan een beeld ontstaan dat in onze gereformeerde kerken weinig aandacht is voor de Heilige Geest. Het is te betreuren dat dit beeld kan ontstaan. Want juist in de gereformeerde theologie speelt de Heilige Geest een belangrijke rol. In twee artikelen wil ik graag nagaan wat de Bijbel ons leert over wie de Heilige Geest is en wat Hij doet. Dat kan ons ook helpen om in ons persoonlijk leven concreter het werk van de Heilige Geest aan te wijzen.
Drie-eenheid
In de kerkdienst belijden we ons geloof veelal met de woorden van de Apostolische Geloofsbelijdenis. Die geloofsbelijdenis is opgebouwd aan de hand van het werk van God de Vader, God de Zoon en God de Heilige Geest. Hieruit wordt al zichtbaar dat ze samen de goddelijke drie-eenheid vormen.
In de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel wordt hier iets meer woorden aan gegeven. Deze geloofsbelijdenis is ontstaan in een tijd waarin er ook andere stemmen klonken over wie de Heilige Geest was. Sommigen zagen de Geest als een schepsel. Daar wordt in de belijdenis van Nicea-Constantinopel tegenin gebracht dat de Geest samen met de Vader en de Zoon aanbeden en verheerlijkt wordt. Daarmee wordt uitgedrukt dat alle drie de goddelijke personen bij elkaar horen en geen onderdeel uitmaken van de schepping. De kerk belijdt dat de Heilige Geest de derde goddelijke persoon is binnen de Drie-eenheid.
Deze belijdenis over de Heilige Geest komt voort uit wat de Bijbel ons leert over wie de Heilige Geest is en wat Hij doet. Wat zegt de Bijbel dan over de Heilige Geest?
Ruach
Wie in het Oude Testament gaat zoeken naar de Heilige Geest zal ontdekken dat die combinatie ‘Heilige’ en ‘Geest’ maar drie keer voorkomt (Ps.51,13 en Jes.63,10-11). Veel vaker gaat het over de ‘Geest van de HERE’ of over ‘Mijn Geest’.
Het Oude Testament is grotendeels geschreven in het Hebreeuws. Het woord ruach is het Hebreeuwse woord voor geest, maar het kent meerdere betekenissen. Het betekent naast ‘geest’ ook ‘adem’ en ‘wind’. Soms is duidelijk waar het gaat over wind of over adem. Een voorbeeld daarvan is 1 Koningen 18 vers 45. Maar soms is het ook wel lastiger om te bepalen welke vertaling nu de juiste is. Een voorbeeld daarvan is Genesis 1 vers 2. Als u verschillende vertalingen zou bekijken, dan ziet u dat de bijbelvertalers daar verschillende keuzes in maken.
De betekenis van ‘geest’, ‘adem’ en ‘wind’ liggen voor de oudtestamentische gelovigen ook dicht bij elkaar. Zoals de adem voor het leven zorgt, zo zorgt Gods Geest ook voor het leven. Je zou dus kunnen zeggen dat in het Oude Testament de Geest van God werkt op de wijze van de wind en de ademhaling. De Geest van God is aan het werk in Zijn schepping en in de mensen.
De Geest van God kom je in het Oude Testament tegen op heel verschillende terreinen: de schepping (Gen.2 en Ps.104,30), de herschepping (Ez.37), in het leiderschap (leiders worden bekrachtigd door de Geest van God (Num.11,17) zoals richters, koningen en profeten en priesters, bij profetie (Jes.11,1-2) en tenslotte als bewerker van creativiteit (Ex.31:2-3).
Schepping
Wat dus opvalt is dat de Geest van God nauw verbonden is met de schepping en onderhouding van deze wereld. Daarnaast blijkt dat hoe verder je komt in het Oude Testament, hoe meer de Geest als herscheppende kracht voor het voetlicht komt. Meer en meer wordt de Heilige Geest verbonden met de nieuwe heilstijd die aan zal breken. Ten slotte valt op dat de Geest er in het Oude Testament slechts incidenteel en gedeeltelijk is. Met dat laatste is bedoeld dat de Geest niet op heel het volk is, maar alleen op (enkele) leiders.
De volgende keer zullen we belichten hoe het Nieuwe Testament spreekt over de Heilige Geest en wat er in de catechismus wordt beleden over de Heilige Geest.
A. Dorst, Surhuisterveen