Kerkgeschiedenis kun je uit boeken tot je nemen. Het is ieder aan te bevelen. Het verrijkt je geloofsleven. Als je een gelovige bent hoor je bij de Gemeente van Christus en ben je ook een deel van de kerk. Als je een deel van de kerk bent, ben je ook een deel van de geschiedenis van de kerk. Wellicht waren je ouders lid van een kerk en je grootouders en je overgrootouders. Dat gaat op geschiedenis lijken. In dit geval op kleine kerkgeschiedenis. Meestal houden we ons bezig met de grotere lijnen. De Afscheiding bijvoorbeeld en natuurlijk de Reformatie. Maar die gebeurtenissen waren niet het beginpunt van de kerk. Je moet verder terug denken. In onze tijd zijn veel mensen weer geïnteresseerd geraakt in de Vroege Kerk. Hoe ging dat in die eerste eeuwen? Alles was toen nog zo vers. Er valt veel van te leren. Maar ook voor Pinksteren had de Heere al een volk. Het Joodse volk. Ze dienden Hem in de tempel. En nog steeds zijn we niet bij het begin. Ook voordat de Heere Abraham riep verzamelde Hij zijn kinderen. Henoch bijvoorbeeld. Hij wandelde met God. God gaat Zijn weg met Zijn gemeente op aarde. De sporen lopen vanaf het paradijs tot op deze dag en verder en verder.
Keer terug
Net als in de tijd van het Oude Testament zie je ook in de tijd na Christus dat periodes van afval en tijden van terugkeer telkens afwisselen. In het Oude Testament zond God zijn profeten. Ze riepen het volk op tot bekering, weg van de afgoden, terug naar de levende God. De Nieuwtestamentische gemeente kent ook mannen en vrouwen die oproepen tot bekering, opwekking, reveil, herleving, reformatie. Ook dat moet doorgaan. Bekeer je, doe boete, keer terug naar je eerste liefde.
Reformatie
In de zestiende eeuw verkeerde de kerk in diep verval. Eerzucht, geldzucht, macht en seksuele ontsporingen typeerden de kerk in die tijd. Al eerder, aan het eind van de veertiende eeuw, waren er mannen opgestaan die de geestelijkheid en het volk opriepen tot soberheid, zuiverheid en dienstbaarheid. Die beweging heette ‘De Moderne Devotie’. Geert Grote en Thomas á Kempis waren de leidende figuren. Ruim een eeuw later riep God Luther om de kerk te hervormen. Geen erebaantje. Strijd, smaad en vervolging waren zijn deel. Je hebt veel genade nodig om zo’n strijd met volharden te voeren. Aanvankelijk wilde Luther de kerk van binnenuit hervormen, maar hij botste zo hard met de hoge geestelijkheid (rare uitdrukking eigenlijk), dat hij uit de kerk gebannen werd. Maar het volk was wakker geworden. De veranderingen waren niet meer te stuiten.
Heel Europa
De Reformatie werd een grote Europese beweging. Na Luther stonden er Franse reformatoren op. Calvijn, Beza en Farel. En de Zwitserse reformator Zwingli. Maar ook Engeland werd bereikt met de nieuwe leer. In Schotland kreeg de reformatie veel aanhangers. John Knox was daar de voortrekker, de reformator. Op Urk zal dit jaar op Hervormingsdag speciaal aan hem aandacht worden besteed. Ik volg hier even deze lijn.
Dichterbij
Behalve uit boeken kun je ook op andere manieren kennismaken met de kerkgeschiedenis. Bijvoorbeeld door te reizen. In 1964 maakte ik mijn eerste buitenlandse reis. De reis bracht me naar de hoofdstad van Schotland, Edinburgh. Het was in het kader van een jongerenuitwisseling. Ik werd ondergebracht bij een predikant van de Free Church of Schotland. Een boeiende ervaring. Indruk maakten de kerkdiensten. De psalmen staan er hoog aangeschreven en worden zonder muzikale begeleiding gezongen. Tijdens rondleidingen door de stad leerden we ook John Knox kennen. In Edinburgh staan verschillende standbeelden van hem. Altijd houdt de reformator een bijbel in zijn hand.
Een jaar later, in 1965, nam ik deel aan een wereldcongres in Genève en daar kwam ik opnieuw John Knox tegen. Hij is een van de vier reformatoren die een prominente plaats gekregen hebben op de Reformatiemuur in de stad. Honderd meter lang is deze muur. De tijd van de Reformatie wordt er door beelden en teksten op uitgebeeld. Behalve de vier reformatoren, Guillaume Farel, Johannes Calvijn, Theodorus Beza en John Knox, zie je links en rechts afbeeldingen van politieke situaties in Europa. Ook onze Willem van Oranje heeft er een plaats gekregen.
St. Andrews
Veel later, in 2016, is de kennismaking met John Knox vernieuwd. Onze jongste zoon ging toen studeren in de Schotse stad St. Andrews. Het is de stad waar John Knox na Edinburgh het meest gewerkt en gestreden heeft. Het is een prachtige oude universiteitsstad pal aan de Noordzee. En helemaal aan de kust is een indrukwekkende ruïne van de Kathedraal van de stad zichtbaar. Verschillende muren en een deel van de toren staan nog overeind. De contouren van het enorme gebouw zijn nog duidelijk zichtbaar. Wat verderop zie je de ruïne van het kasteel van St. Andrews (ze zijn daar niet zo opruimerig). In dit kasteel zat John Knox gevangen, maar later leidde hij er in de kapel de eerste protestantse dienst in Schotland. De reformatie in Engeland en Schotland ging schoksgewijs. Telkens als er weer een nieuwe koning of koningin aantrad veranderde de situatie weer van katholiek naar protestant en omgekeerd. Verschillende keren werd John Knox gevangen gezet. Negentien maanden bracht hij door op de galeien. Twee keer week hij uit naar het continent. In Genève werd hij sterk beïnvloed door Calvijn.
Muts
Nog even terug naar vandaag. Als je afstudeert aan de universiteit van St. Andrews is daar een uitgebreide ceremonie aan verbonden. Iedereen draagt een toga en op een zeker moment moeten de studenten een voor een naar voren komen. Ze krijgen dan van de rector een tik op hun hoofd met een muts die aan John Knox heeft toebehoord. Zo’n tikje kan natuurlijk geen kwaad. Het is in elk geval een herinnering aan een onvermoeibare strijder voor het geloof.
Krijn de Jong, Urk