Op echtbreuk staat volgens de wet van Mozes de doodstraf. De vraag is of in het oude Israël bij echtbreuk ooit die straf is toegepast. Toen de HERE zijn volk beschuldigde van hoererij, gebeurde dat niet. Hij zond Israël weg. En dat was volgens de profeet Hosea (nog) geen definitieve scheiding.
Dat is altijd het eerste wat de HERE wil: herstel van de gebroken verhouding. Zo wilde Hij ook de verhouding met zijn volk herstellen.
Dat moest op een gegeven moment worden uitgebeeld in een nieuw huwelijk van Hosea met Gomer, die hij eerst had verstoten. Er zou dus voor Israël een nieuwe tijd aanbreken (Hos.3,1-5). Omdat Israël de huwelijksband met de HERE had verbroken en zich had verbonden aan andere goden, had zij de dood verdiend. Maar de HERE gaf zijn volk de mogelijkheid tot bekering! De heilige God nam zijn onreine bruid toch nog weer bij zich (vgl. Jer.3,12-14)!
Wegzending
Het patroon in het oude Israël was dat de man bij zaken die betrekking hadden op een ontuchtige omgang van zijn vrouw, haar niet overgaf om gedood te worden, maar haar naar een rechtbank sleepte die dan vervolgens bepaalde dat hij haar mocht wegsturen.
In de regel moest zij vertrekken met verlies van al haar rechten en zonder enige financiële compensatie. Doorgaans was dat niet heel moeilijk, dat wegsturen. Een flinterdun bewijs van een fout of misstap kon volstaan. Zo was de situatie ook in de tijd van het Nieuwe Testament.
Volgens de school van rabbi Hillel kon een man zijn vrouw echter ook zonder een rechtszaak wegsturen. Daarmee kon deze man dan voorkomen dat de vuile was van zijn huisgezin werd buiten gehangen. Dan kon hij ook gemakkelijker van zijn vrouw afkomen. Hij hoefde dan geen 'grote leugen' te bedenken. Een belangrijke voorwaarde was echter wel dat hij haar dan een scheidingsakte meegaf, dus het recht op hertrouw. Dat hield dan ook in dat hij haar financieel compenseerde. Zij zou dan haar bruidsschat terugkrijgen of een ander bedrag dat bij de huwelijkssluiting was afgesproken. De reden van verstoting kon dan van alles zijn, de minste of geringste fout of misstap.
Actualisering
Jezus heeft in zijn Bergrede tegen dit laatste scherp geprofeteerd. Hij verklaarde dat ieder die een vrouw aanziet om haar te begeren, in zijn hart reeds echtbreuk met haar heeft gepleegd (Mat.5,27-28).
Jezus beperkt echtbreuk dus niet tot de daad van een man die inbreekt in het huwelijk van een ander. Nee, echtbreuk begint met kijken.
Eerder had Job daarover al gesproken. Deze oudtestamentische geloofsheld had een verbond met zijn ogen gesloten dat hij niet ongepast naar een meisje zou kijken (31,1). Zo wilde hij voorkomen dat zijn hart zijn ogen zou volgen. Hij wilde voorkomen dat hij van zijn weg zou afwijken.
Iemand die wel zijn ogen volgde, was David toen hij zondigde met Bathseba. In die geschiedenis wordt duidelijk tot welke catastrofe een ongeordende blik van de ogen leidt.
Als Jezus waarschuwt tegen een begerige blik, wijst Hij die blik aan als het begin van de verstoting van de eigen vrouw. Zoals onterechte boosheid het begin van de doodslag is, zo is de begerige blik het begin van echtbreuk. Wie zich in zondig begeren verlustigt, komt uiteindelijk hierop uit dat hij zijn vrouw kwijt wil. De liefde verkilt. En dan worden allerlei in zichzelf onbetekenende zaken aangedragen.
Jezus waarschuwt daarom tegen een lichtvaardige echtscheiding. Niemand mag overgaan tot zo'n losmaking. Zo'n losmaking kan pas plaatsvinden bij hardnekkigheid in het kwaad. Jezus sprak daarover met de farizeeën (Mat.19,8). Dat hardnekkige kwaad kan bestaan in ontucht of een andere vorm van ernstige verwaarlozing van de huwelijksbelofte, waarover geen oprecht berouw is.
Dan moet er dus sprake zijn van hardnekkigheid. Want bij een zonde is de eerste stap de bereidheid tot herstel van wat gebroken is, de stap van berouw en vergeving, of eventueel omgekeerd: éérst vergeving en dán berouw van de zondaar. Maar als door een hardnekkig vasthouden aan het kwaad het huwelijk zó gebroken is, kan de conclusie niet anders zijn dan dat de verbintenis reeds verbroken is.
Vrijheid
Het zevende gebod raakt dus heel ons doen en laten, en al onze woorden en overwegingen. De Heidelbergse Catechismus spreekt in soortgelijke bewoordingen en verklaart dat alle onkuisheid door God is vervloekt, en dat we er daarom een hartgrondige afkeer van moeten hebben, en kuis en ingetogen moeten leven, hetzij in de heilige staat van het huwelijk of daarbuiten.
De catechismus wijst erop dat ons lichaam een tempel van de Heilige Geest is. En ook onze ziel. Hij wil 'dat wij ze beide zuiver en heilig bewaren; daarom verbiedt Hij alle onkuise daden, gebaren, woorden, gedachten, begeerten en wat de mens daartoe kan verleiden' (HC 108-109). Dan zal er echte vrijheid zijn.
Zoals Dietrich Bonhoeffer zei:
'Wanneer ik van mijn vrouw houd, wanneer ik het huwelijk aanvaard als goddelijke instelling, dan ontstaat er een innerlijke vrijheid en zekerheid van het leven en handelen in het huwelijk, die niet meer wantrouwig iedere eigen stap bekijkt, elke eigen daad in twijfel trekt; het goddelijke verbod van de echtbreuk is dan niet meer het middelpunt waar al mijn denken en handelen in het huwelijk om draait — alsof zin en doel van het huwelijk zou bestaan uit de vermijding van echtbreuk! — maar het in stand gehouden en in vrijheid aanvaarde huwelijk, dus het achter zich laten van het verbod op echtbreuk is veeleer voorwaarde voor vervulling van de goddelijke opdracht van het huwelijk. Het goddelijk gebod is hier de toestemming geworden om vrij en zeker te leven binnen het huwelijk.
Het gebod van God is de toestemming om als mens te leven voor Gods aangezicht.
Het gebod van God is toestemming. Het onderscheidt zich hierin van alle menselijke wetten, dat het de vrijheid - gebiedt' (vertaling Wilken Veen).
D.J. Steensma, Feanwâlden