De dood. Praat erover en niet eroverheen. Dat is een van de huidige slogans van Sire, Stichting Ideële Reclame. Volgens Sire praat ruim 1 op de 3 mensen nooit over de dood. Terwijl het juist heel waardevol kan zijn om samen bij de dood stil te staan, erover te praten en elkaar erbij te helpen. Het gesprek erover aangaan kan verbinden en verrijken.
Zorg in de laatste fase
Wie een geliefde in de laatste levensfase verzorgt, komt voor veel vragen te staan. Er verandert veel in de zorg. De ziekenhuisopnames worden korter en de drempel van zorgcentra hoger. Zo lang mogelijk zelfstandig thuis is nu het beleid.
Meer mensen willen dan ook in de eigen woning sterven, soms met uitzicht op hun eigen tuin of straat. En door de grotere rol van de huisarts en dankzij meer gespecialiseerde zorg is dat ook steeds vaker mogelijk. Mantelzorgers thuis zullen wel steeds meer behoefte krijgen aan ondersteuning door vrijwilligers. Wat kan een netwerk van familie, vrienden of vrijwilligers vanuit de kerk dan een zegen zijn. Zij kunnen maken dat je het als mantelzorger volhoudt. Daarbij is het goed om te weten dat er ook organisaties zijn die helpende handen kunnen bieden, zoals de Schuilplaats, de NPV of lokale zorginstellingen. Informeer tijdig naar de mogelijkheden. En om te voorkomen dat de zorg te veel op te weinig schouders terechtkomt zijn landelijke organisaties in het leven geroepen, zoals WonenPlus, die vrijwilligers biedt voor klusjes zoals tuinonderhoud, boodschappen, vervoer en bezoek. Kijk maar eens op de site www.wehelpen.nl. En voor vragen over persoonsgebonden budget verwijs ik naar Per Saldo. Een inwonende mantelzorger die langdurig voor iemand met een AWBZ-indicatie zorgt komt in aanmerking voor een mantelzorgcompliment en kan daarvoor na het overlijden belastingvrijstelling krijgen. Zie www.centrum-mantelzorg.nl. En als mantelzorg niet meer toereikend is en ook het zorgcentrum aangeeft dat het aardse levenseinde nadert, kan een hospice een volgende stap zijn, waar in een huiselijke sfeer de laatste levensfase samen met familie en vrienden wordt doorgebracht. En ook hiervan geldt: informeer tijdig naar wat mogelijk is.
Rituelen
Zo nu en dan kom ik het tegen, als ik onderweg ben. Bermrouw: een bos bloemen bij een beschadigde boom langs de weg. Maar ook wordt steeds vaker een stille tocht met kaarsen en bloemen gehouden. Of een maandenlang lege schoolbank met alleen een foto. En ik zie het beeld voor me van soldaten, brandweermensen of politie in het gelid bij het uitdragen van een omgekomen collega. Allemaal rituelen die uitdrukking geven aan verbondenheid en verdriet bij het verlies van mensenlevens. Rituelen kunnen helpen om de stroom van emoties te kanaliseren, zodat we niet kopje onder gaan en het noodzakelijke overzicht verliezen. Het is goed over rouwrituelen na te denken en je eigen gedachten en opvattingen daarover op papier te zetten.
Het rouwbericht
Ik merk, nu ik ouder word, dat ik steeds vaker de familieberichten in de krant en de regionale bladen lees. Misschien zit er een bekende bij. In die berichten komen regelmatig onzorgvuldigheden voor. En dat is jammer. De meest voorkomende is wel het woordje ‘onverwacht’ in plaats van het bedoelde ‘onverwachts’, dat plotseling betekent. Het woordje ‘onverwacht’ zou kunnen betekenen dat men verwachtte, dat die persoon niet zou sterven. Maar er is geen mens die ‘de slaap van de dood’ niet heeft te verwachten, Ps. 89,49. Ook de volgorde kan woorden een niet bedoelde betekenis geven: ‘Door een tragisch ongeluk nam God uit dit leven weg…’, alsof God de veroorzaker van het ongeluk is. Beter is dan: ‘Door een tragisch ongeluk werd uit dit leven weggenomen…’ Door lezen, herlezen en laten overlezen van de tekst kunnen onbedoelde fouten of onzorgvuldigheden voorkomen worden.
Bloemen
Wel of geen bloemen? Dat kan een moeilijk punt zijn. Soms lees je onderaan een rouwbericht het kille zinnetje: ‘Geen bloemen, geen bezoek, geen toespraken.’ Ik denk dan altijd meteen, waarom niet even het woordje ‘liever’ erbij. Liever geen bloemen. Dat maakt het meteen wat vriendelijker. Wist u trouwens dat in oude rotsgraven bij de berg Karmel in Israël duizenden jaren geleden al bloemen werden aangetroffen? Tegenwoordig zijn bloemen duur en alleen maar tijdens de condoleance en de afscheidsdienst zichtbaar. Aan de andere kant komt een enkele bloem, of een klein bloemstuk met daarin lievelingsbloemen van de overledene verwerkt, wel heel teer en liefdevol over.
En soms, heel soms zie ik een palmtak op de kist liggen. Die palmtak herinnert me aan de eeuwenoude gewoonte uit de oude kerk op grond van Openbaring 7,9. Johannes ziet daar een onafzienbare menigte, niet te tellen, uit alle landen en volken, van elke stam en taal. In het wit gekleed en met palmtakken in hun hand staan ze voor de troon en voor het Lam. De palmtak als vreugdevol overwinningsteken. Bij christelijke begrafenissen in Israël gaan nog altijd twee mannen met een grote palmtak voor de stoet uit. Zo herinnert de palmtak ons bij alle verdriet aan de overwinning op de dood en aan de blijvende vreugde in Christus Jezus onze Heer.
Gurbe Huisman, Winschoten
Bron: Voorbereiding voor de laatste reis van P. Vermaat, Boekencentrum 2014