Ester 1: Leven in een wereld zonder God?
Het boek Ester is een bijzonder Bijbelboek. Alleen al omdat Gods naam er niet in voorkomt. Het is lang omstreden geweest. Het is ook een geliefd boek, want het vertelt een schitterend verhaal. En juist vanwege de schijnbare afwezigheid van God is het een boek dat vandaag de dag heel veel te zeggen heeft. Want de tijd waarin we vandaag de dag leven, lijkt in veel opzichten op de tijd die in Ester beschreven wordt. Daarom is het interessant om op zoek te gaan naar de boodschap van het boek Ester en de aanwezigheid van God, ook als Hij niet genoemd wordt. Wat heeft het boek ons vandaag te zeggen? In vijf artikelen hoop ik de lijn van het verhaal en de boodschap ervan duidelijk te maken. Dit eerste artikel is inleidend en laat iets zien van hoe een wereld zonder God eruitziet…
Het boek Ester speelt zich af in Susa, de hoofdstad van het Perzische wereldrijk, waarschijnlijk ergens tussen 486 en 465 voor Christus. Dat is lang nadat de ballingschap van het joodse volk beëindigd was (in 538 voor Christus). Wat we uit andere boeken in de Bijbel weten, blijkt in dit verhaal ook: lang niet alle joden keren terug naar Jeruzalem als ze die gelegenheid krijgen. De verspreiding van het joodse volk blijft bestaan. In Susa is een joodse gemeenschap. En dat geldt voor veel meer steden in het Perzische Rijk (zie bijvoorbeeld 3:8).
Perzische Rijk
In Ester 1 wordt helemaal niet ingegaan op die joodse gemeenschap. Daar krijgen we pas later in het verhaal iets van te zien. Dit eerste hoofdstuk laat ons zien hoe een wereld zonder God eruitziet. Waar niemand God kent, staat de mens centraal. Dat is te zien bij Ahasveros, de koning van het Perzische Rijk. Hij houdt geen rekening met God, maar ook niet (of nauwelijks) met andere goden. Er is niet zoveel religiositeit in het Perzische Rijk. Eventuele godsdienst is gericht op de mens die iets nodig heeft. Het lijkt erop dat Ahasveros en verderop ook Haman vooral zichzelf dienen. Als een god of iets dergelijks kan helpen bij de persoonlijke verhoging – dan is dat mooi. Maar uitgesproken religieus kunnen ze niet genoemd worden.
Het Perzische Rijk wordt in Ester beschreven als een rijk waarin Ahasveros god is. En hij laat dat graag zien – uitgebreid komt het aan de orde in de beschrijving van het ongelofelijke feestmaal. Het is zelfverheerlijking van Ahasveros… Zes maanden lang viert hij feest met allerlei hooggeplaatste mensen. Per provincie lijken ze aan de beurt te komen en zo laat de koning aan alle belangrijke mensen zien hoe groot zijn macht is. Alles is schitterend – de rijkdom en luister worden tentoongespreid zodat iedereen diep onder de indruk is.
En als die zes maanden geweest zijn, volgt er nog een feest van zeven dagen voor alle inwoners van Susa. Het gaat maar door. En alles met als regel: geen beperkingen. Een all-you-can-eat van zeven dagen lang. Alles zoals je het van de koning mag verwachten. Alles ter meerdere eer en glorie van die koning. Het is stuitend als je erover nadenkt. Zo toont de koning wie hij is en wat hij kan. Zo houdt hij mensen te vriend en intimideert mensen die vijandige plannen hebben. Boodschap: hier rust een absolute macht! Ahasveros is god.
Ondermijning
Van alles is er meer dan genoeg: eten, drinken, schitterende spullen. Om de puntjes op de i te zetten, pronkt de koning graag nog even verder. Hij roept koningin Wasti om te verschijnen voor alle hooggeëerde gasten. De koning heeft niet alleen alle macht en alle geld, hij heeft ook de mooiste vrouw. En dat laat hij graag zien. Maar daar komt de eerste kink in de kabel van het verhaal. Wasti weigert te komen. Zij doet niet mee aan deze vertoning. Ze is geen trofee die even over de catwalk komt lopen om de dronken mannen te laten kwijlen. Ze gaat niet – en de koning hoort liever geen nee. Hij wordt woedend.
En wat doet hij? De koning vraagt om advies. Het is grappig om op te merken dat de koning steeds bezig is om te tonen hoe machtig hij is, maar tegelijkertijd in het hele boek nergens zelf een beslissing neemt. Hij is passief – hij is steeds bezig met eten, drinken, boos worden en vrijen. Maar dat is het dan ook wel. Verder is hij volkomen afhankelijk van anderen.
De koning gaat in gesprek met adviseurs over hoe hij dit probleem moet oplossen. Stel je voor dat de directeur van een groot bedrijf voor hij naar zijn werk gaat ruzie heeft met zijn oudste zoon en die wil niet luisteren. En dat die directeur dan een vergadering belegt met de managers in zijn bedrijf om te bepalen wat hij moet doen als hij thuiskomt…
De koning gaat overleggen, maar hij krijgt geen juridisch advies. Er wordt een wet uitgevaardigd… en de koningin wordt ‘gestraft’: ze mag niet meer bij de koning komen. Maar dat was precies wat ze wilde…. En als klap op de vuurpijl wordt het hele rijk op de hoogte gebracht van dit probleem bij de koning thuis door een nieuwe wet. Het is absurd.
Schone schijn
Het geeft te denken… Het lijkt vaak heel mooi: de glamour en glitter, de macht van het geld en de grote mond. Maar als je iets verder kijkt – wat blijft er dan van over? In Susa is het niet zoveel. De koning lijkt alles te hebben, maar hij en zijn adviseurs zijn eerder een stel dronken gekken. Het stelt niets voor en het heeft al helemaal geen toekomst.
Heel voorzichtig komt God hier ergens voor, maar dan vooral als tegenbeeld. Ahasveros verhoogt zichzelf zozeer dat het goddelijke vormen aanneemt. Het paleis als centrum van de eredienst, als een soort tempel. De paleistuin die beschreven wordt als een paradijs. Het feest voor alle mensen. Maar Ahasveros is maar een parodie op God. En zelfs midden in dat Perzische paleis is het ten diepste God die regeert. Heel langzaam gaan de panelen schuiven. Waar dat toe leidt – dat moet nog duidelijk worden. Maar het wordt wel duidelijk dat het allemaal niet zo mooi en volmaakt is als het lijkt.
Hoogeveen, Wouter Moolhuizen