In een serie van korte artikelen wil ik samen met u en jullie kijken naar wat we de Orde van dienst noemen. De dingen die gebeuren in een kerkdienst. Want elk onderdeel heeft zijn eigen rol en achtergrond, maar kennen we die nog? Het lijkt ons goed om als het ware de boel af te stoffen en ons af te vragen: Waarom doen we de dingen die we doen?
De driehoek in de preek
In elke gehouden preek heb je te maken met een soort van driehoek. Drie verschillende punten die op dat moment samen komen. Dat zorgt voor een bepaalde spanning, want het is niet altijd even eenvoudig om het evenwicht tussen die drie te houden. Over welke drie ‘hoeken’ hebben we het dan? Het gaat over het Woord van God, de spreker en de luisteraar. Deze volgorde is niet willekeurig, het Woord van God is de bron van de prediking, de drijvende kracht en autoriteit van de prediker en de vaste grond voor de luisteraar.
Het Woord
De preek neemt de centrale rol in omdat het de dienst is van de boodschap van genade aan de gemeente van Christus en de bediening van de sleutelmacht in de ontmoeting tussen de Heere en Zijn volk, zie Mattheüs 16 en Johannes 20. Doordat het Woord van God uitgangspunt en basis is voor de prediking worden er bepaalde grenzen getrokken. De dominee is niet de vertolker van de religieuze ervaring van de gemeente of die van de prediker, want dan zou niet het Woord maar ons gevoel het uitgangspunt worden. Preken is niet: ik heb dit ervaren of jij dat, maar: zo spreekt de Heere in Zijn Woord. Gods Woord is ontzettend divers. Je hebt het Oude en Nieuwe Testament. En daarin heb je weer verschil tussen profeten en geschiedschrijving, brieven en Evangeliën. Maar in alle verscheidenheid zit ook eenheid. Want dit Woord tekent de daden van God, om het met de woorden van dr. T. Hoekstra te zeggen: ‘Het is de mededelingen van de raad Gods tot onze zaligheid in Jezus Christus.’ Buiten Hem is er geen verlossing (zie Hand. 4:12).
De spreker
Preken voorbereiden en preken houden gaat niet buiten de persoon van de prediker om. Deze prediker heeft de sterke roeping om dat Woord te verkondigen. Tegelijkertijd gaat dat samen met het gevoel van onwaardig zijn. Wie ben ik dat ik dit kan en mag doen? Dit zien we terug bij Paulus die in 2 Korinthe 2 schrijft: ‘Wie is tot zulk een taak bekwaam?’ De man die door God geroepen wordt is een man die zich realiseert waarvoor hij geroepen is en hij beseft de grote last van die taak. De prediker brengt het Woord niet krachtens zijn eigen autoriteit, maar in naam van Zijn Zender Wiens genadegaven de dienaar mag bedienen. Hij is als een instrument werkzaam en verkondigt daarom ook niet zijn eigen ervaringen en meningen maar de boodschap van het Hoofd van de gemeente, Jezus Christus. Gebed om de Heilige Geest die van de roeping overtuigt en tot vervulling van de taak toerust is van levensbelang.
De luisteraar
Dat er in de (gereformeerde) kerkdienst gepreekt wordt staat vast. Zo gaat het al honderden jaren. Toch is er telkens weer nagedacht over de vraag waarom de kerk preekt en vooral ook hoe er gepreekt wordt. We mogen terugzien op een rijke gereformeerde traditie die gevormd is rondom de prediking. Tegelijkertijd zijn er veranderingen in de tijd en situatie waarin gepreekt wordt. Dit heeft alles te maken met de veranderingen die er plaats hebben gevonden (en nog steeds doorgaan) aan de kant van de hoorder, de gemeente van Christus. C.J. de Ruijter stelt in een artikel (verschenen in het weekblad De Reformatie in het seizoen 1997-1998) vast dat er eigenlijk sprake is van twee werelden die elkaar kruisen op de zondag. Veel kerkgangers komen zondags in de kerk met een hart dat vol is van de indrukken van de afgelopen week. En daarmee komen ze in de kerk, wat meteen een andere wereld is. Een wereld waarin de ervaringen van de afgelopen week ver weg lijken. De wereld van God noemt De Ruijter dit. Wat betekent dit voor de prediking? Allereerst dat de kerkganger met zijn ‘door-de-weekse hart’ naar de kerk is gekomen. Hij verlangt naar die ontmoeting met God, als het goed is. Maar die ontmoeting vindt plaats in dit spanningsveld van die 'twee werelden'. Gevaar is dat de aangesproken kerkleden als uitgangspunt en basis voor de prediking worden. Dit wil zeggen dat je een eigentijds probleem of vraag neemt en dan in de Bijbel op zoek gaat naar antwoorden en oplossingen. Als wij deze weg zouden volgen stellen we daarmee vast dat wij dus blijkbaar goede, terechte vragen stellen. Dat we begrijpen wat we nodig hebben. We hebben echter niet alleen het medicijn van de Bijbel nodig, maar ook de diagnose die de Bijbel stelt. We hebben misschien zelfs wel problemen waar wij ons helemaal niet bewust van zijn. Zoals we hierboven ook al zagen staat of valt de prediking dus met het Woord van God. De prediking is immers de bediening van het Woord van God in de gemeentelijke vergadering van de Kerk van Christus.
Volgende keer
De volgende keer willen we, als de Heere het geeft verder met dit onderwerp. Dan gaan we samen kijken naar de kernelementen of ingrediënten die je in een preek kunt tegenkomen.
Dennis van der Wal, Aalten In de balk: Liturgie