Vorige week bespraken we het eerste gedeelte van het boek Wegen van
hoop in tijden van crisis. armoede ? milieubederf ? onveiligheid ?
financi?le malaise. De auteurs wijzen op de twee overheersende
denkwijzen in het Westen: economische groei en gegarandeerde vrijheid.
Wie absolute vrijheid wil zal zijn machtspositie moeten handhaven of
verstevigen. En daar zijn wapens voor nodig. Wie flink moet investeren
in wapens wordt geconfronteerd met minder of zelfs geen economische
groei. Die twee denkwijzen (ideologie?n) bijten elkaar dus in de
staart. Bovendien ontstaan er tweedelingen. Binnenslands en tussen
landen komen bezitters en niet-bezitters of bijna-niets-bezitters
steeds meer tegenover elkaar te staan. Nu al zijn er tekenen dat de
spanning oploopt in de wereld. Is er een uitweg?De schrijvers Goudzwaard, Vander Vennen, Van Heemst en Weigand-Timmer menen van wel. Niet voor niets heet het vierde en laatste deel van hun boek ?Hoop doet leven?. Die hoop zal er niet zijn zolang technologie, economie, geld en markt ? die op zich niets kwaads in zich dragen ? in de samenleving op een voetstuk worden gezet. Dan kunnen ze de vorm aannemen van goden waar mens en samenleving voor moeten buigen. En een mensenhart staat open voor geld, bezit en macht. Gewezen wordt op afgoden die gekoppeld zijn aan specifieke verleidingen: bijvoorbeeld Mammon als de god van het geld. Indirect wordt ons hier het woord van Jezus voorgehouden: Geen enkele knecht kan twee heren dienen: hij zal de eerste haten en de tweede liefhebben, of hij zal juist toegewijd zijn aan de ene en de andere verachten. Jullie kunnen niet God dienen ?n de mammon (Lucas 16:13).
Opstanding en het werk van de Heilige Geest
Hoop wordt gevonden in het evangelie. Die blijde boodschap ?verkondigt dat er na Jezus? opstanding uit de dood alleen nog maar sprake is van het kwaad als een tijdelijk gedulde en beperkte tegenmacht.? Die tegenmacht verleidt en verlokt naar geld, bezit en macht. Er is sprake van een geestelijke strijd tussen goed en kwaad waarbij het gaat om ?het overwinnen van de harten van mensen en volken en niet anders (p.233-234). Het gaat, zo stellen de schrijvers, om menselijke keuzes, individueel en collectief. En de aarde is het strijdtoneel.
Maar niet minder zien zij een voluit actieve rol van de Geest van God in de geschiedenis. De Heilige Geest schrijft wegen in de tijd van zowel genade als oordeel, tot op heden; recht en onrecht wijst Hij aan. ?Als ideologie?n zich eerst groot maken en zich om hun slachtoffers niet bekommeren, is hun val en dood [?] te zien als een oordeel van diezelfde Geest (p. 236).
De bijdrage van de mens
Wat kan een klein mens in die grote wereld waarin van alles gebeurt? Kun je dan een bijdrage van betekenis leveren? Als voorbeeld wordt ons Ester (van het Bijbelboek Ester) voorgehouden. Kan zij iets uitrichten tegen de dreigende uitroeiing van het joodse volk? Toch zet deze jonge vrouw haar stappen in een schijnbaar hopeloze situatie. Op wonderbaarlijke wijze wordt het onrecht gekeerd en overwonnen. ?Kleine menselijke passen kunnen kennelijk in duistere tijden soms de krachten van Gods koninkrijk mobiliseren.?
Profeet
Onlangs las ik het boek (De balans van Bovenberg, 2009) met interviews met de toonaangevende econoom Lans Bovenberg. Bovenberg opereert als econoom die zijn christen-zijn niet onder stoelen en banken schuift. Het viel me in dit boek op dat Bovenberg niet zoveel kan met de denkbeelden van Goudzwaard c.s. Waar Goudzwaard spreekt van ?economie van het genoeg? zet Bovenberg zijn kaarten op ?meer doen met minder?. Waar Bovenberg vooral zegt we een innoverende markt ?keihard? nodig hebben, wijst Goudzwaard vooral op de gevaren van een ongebreidelde markt.
Bovenberg typeert Goudzwaard als een profeet, een ziener. Daar stelt hij zichzelf min of meer tegenover als een oplossingsgerichte econoom. Bovenberg ziet wel de waarde van het vanaf grote hoogte bezien van de economie. En: ?We hebben elkaar nodig om een goed zicht te krijgen op de werkelijkheid.?
Wakker worden
Met de kredietcrisis zijn we aardig wakker geschud. Toonbeelden van betrouwbaarheid, banken, vielen om. De overheid diende de ?vrije? markt te redden om erger te voorkomen. Nog geen tien jaar geleden spatte de internetzeepbel uiteen. De droom die daarbij paste, ongebreidelde groei waarbij de prijzen niet noemenswaardig zouden stijgen, verdween toen als sneeuw voor de zon. Ik heb getwijfeld of ik haar naam zou vermelden. De naam van Dorothee Sölle; wie kent haar nog? ?Levend in een maatschappij van overvloed, voelen wij ons niet in Egypte; we hebben ons zozeer aangepast dat we ons in Egypte, onder de heerschappij van de farao, thuis voelen. Wij christenen in de eerste wereld hebben ons aangepast aan de egyptische levensstijl en we hebben de fundamentele opvattingen van de Egyptenaren overgenomen, de opvatting bijvoorbeeld dat individualisme de hoogste trap is van menselijke ontwikkeling... We hebben zelfs de neiging de hele wereld egyptisch te maken; landen die zich nog niet helemaal hebben aangepast aan de kapitalistische levensstijl?zijn in onze ogen ?nog niet? erg ver? Wij in de eerste wereld hebben de ballingschap leren verdragen en dat betekent dat we zelfs de dorst naar gerechtigheid zijn vergeten.? Zij stelt dat we met de heersende cultuur zijn gaan instemmen.
De politieke lading - voor Sölle was geloof politiek - van de jaren zestig en zeventig spat van deze citaten af (uit: Kies het leven, 1980). En dat politieke proef je ook wel enigszins in het boek van Goudzwaard c.s. Dat zij zo. Maar het lijkt me raadzaam om naar stemmen als die van Goudzwaard en Sölle te blijven luisteren. En ? want daar gaat het hen om ? daarmee wat te doen.
Micha
Een boek dat de moeite waard is om te lezen. Boeiend zijn ook de hoofdstukken 2 en 3 waarin uitgebreid op het ontstaan en de ontwikkeling van ideologie?n wordt ingegaan. De hoofdstukken 10 en 11 gaan dieper in op de praktische invulling van de door de schrijvers aangeraden weg. Zo dit boek lezend en deze artikelen schrijvend vraag ik me af: Hoe zou het gaan met de Micha campagne en de Michacursus? Welke Bijbeltekst staat daarin ook alweer centraal? Micha 6:8: Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de HEER van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God.
Groningen
N. Vennik