Nee, ik ga deze plek niet gebruiken om te praten over mijn of uw domheid. Als het om mijn domheid gaat zou deze column al te kort zijn. Waar ik dan wel over wil schrijven? Over de Berlijnse Dom. Ja, als een mens op vakantie gaat dan ziet en hoort hij nog eens wat. En zo ook ondergetekende. Van buiten gezien is het zeker niet het indrukwekkendste gebouw. Maar loop je naar binnen – voor een schappelijk aantal euro’s mag dat – dan heb je even ogen te kort. Als ik een Rooms-katholieke kerk of kathedraal binnenstap word ik over het algemeen overvallen door pracht en praal. Mooie beelden. Gebrandschilderde ramen. Plekken waar wat kaarsjes branden. Je wordt in de gewijde stilte vanzelf ook wat stil, devoot. Het bijzondere is dat de Berlijnse Dom geen Rooms-katholieke kerk is maar een luthers-gereformeerd kerkgebouw. Het is een protestantse kerk waar je ‘u’ tegen zegt. Prachtige ramen, beelden van o.a. Luther en Calvijn. Een indrukwekkende koepel waarin de Bergrede met de acht zaligsprekingen zijn afgebeeld. En niet te vergeten een indrukwekkend orgel. Werkelijk een prachtige kerk. Klim naar boven – die gelegenheid is er – en jou wordt een prachtig uitzicht over Berlijn geboden. Daal af in de crypte waar vele vorsten en hun familie zijn bijgezet. In die duistere crypte liep ik rond. En terwijl ik naar de kisten keek werd mijn oog getrokken door een beeldhouwwerk. Een kruis, een doek erover gedrapeerd, een engel daarvoor. De engel komt me vanaf het kruis groetend tegemoet lopen. Eronder staan de woorden: ER IST NICHT HIER. ER IST AUFERSTANDEN. Hij is hier niet. Hij is opgestaan.
Het heeft me wat gedaan, dit bezoek aan deze prachtige dom. En het zette me ook aan het denken. Daarbij kwam – als eerste – de Beeldenstorm van 1566 naar boven. Ruimte ontbreekt om de achtergrond en alle motieven van die ‘storm’ hier te beschrijven maar één van de redenen was het zuiveren van de kerk van de ‘paapse’ bijgelovigheden. ‘Door miswijn op te drinken, ouwel te vertrappen of te voeren aan de vogels en heiligenbeelden kapot te smijten, wilden zij deze katholieke symbolen van hun mystieke inhoud beroven en duidelijk maken dat het katholicisme was verworden tot een poppenkast die het ware geloof ontheiligde’ (http://www.entoen.nu/beeldenstorm). Een goede kerkdienst zou alleen het Woord centraal hebben moeten staan. Plus natuurlijk een goede uitleg van de Bijbel. De inrichting van de protestantse, zeker die van gereformeerde snit, diende sober te zijn.
Wat dat betreft weet ik me nog steeds uitgedaagd door de woorden van dr. A. van der Beek (in: Jezus Kurios, 1998, Kok – Kampen, pag.90): ‘Dat wil niet zeggen dat de Reformatie vrij is gebleven van ikonolatrie [beeldenverering]. Daarvoor is de menselijke behoefte om vat op de dingen te hebben te groot […]. De reformatorische kerken hebben echter de gestalte genomen die bij hun traditie past: die van het Woord. De fixatie op letterlijke Bijbelteksten en formele belijdenisformules die in het protestantisme houvast lijken te bieden, heeft dezelfde functie en hetzelfde effect als de iconen in het oosten en de beelden in de Rooms-Katholieke kerk. Ze geven houvast én ze geven macht’. Voordat u nu allemaal brieven en mails gaat sturen met de toon van ‘is die Vennik wel gezond christelijk gereformeerd?’ herhaal ik dat ik me uitgedaagd weet door zo’n citaat. En laat ik tegelijk niet na te vermelden dat ik genoten heb van het interieur van de Berlijnse Dom.
Groningen
N. Vennik