Ik moet de laatste tijd nogal eens denken aan deze uitdrukking.
Iemand gebruikte hem in een bijeenkomst waar het ging over zending. Het thema dat centraal stond was wederkerigheid. De vraag kwam naar voren wat de relatie is tussen mensen als de een de ander helpt. Kan er dan wel sprake zijn van wederkerigheid, of kom je toch al gauw terecht in een situatie waarin ‘afhankelijkheid’ ontstaat? In dat gesprek werd het gezegd: ‘de gevende hand is altijd boven.’
Ik heb het verschillende keren zien gebeuren in de jaren dat we in Mozambique werkten (maar ook daarna). De mensen die daarheen gaan om hulp te geven, in welke vorm dan ook, komen zo maar terecht in een verhouding waarin zij bepalen wat er moet gebeuren, en dan ook op welke manier dat moet gebeuren. Dat neemt soms best extreme vormen aan: de mensen die komen helpen nemen de fondsen mee en stellen de doelen en maken uit wanneer een hulpproject geslaagd is.
Ik heb het verschillende keren zien gebeuren. En ik merkte, door mijn eigen positie in het zendingsproject waaraan ik verbonden was, dat het heel gemakkelijk die kant op kan gaan. Dat ik inderdaad, omdat ik als zendeling over middelen kon beschikken, en omdat ik naar Nederland kon rapporteren, zomaar sturend kon zijn. Ik merkte het bij mezelf, en ik ben bang dat ik in die situatie ook wel eens gestuurd heb. Het kwam zo maar zover, ook omdat je gebonden was aan budgetten en begrotingen die vanuit Nederland werden vastgesteld. Ik zat aan de kant van de gevende hand, en inderdaad: die hand heeft altijd iets van ‘boven’.
Ik moet de laatste tijd nogal eens denken aan deze uitdrukking.
Waarom? Omdat ik in mijn werk en onderzoek nadenk over de relatie tussen de kerken hier in het Westen en de kerken in de andere delen van de wereld. Die kerken elders in de wereld zijn sinds een aantal decennia veruit in de meerderheid ten opzichte van de kerken in het Westen. De gemiddelde christen van vandaag woont niet in Europa of Noord-Amerika, maar ergens in het Oosten van Afrika; zij is vrouw, en maakt naar alle waarschijnlijkheid deel uit van een onafhankelijke kerk.
Als dat vandaag de verhoudingen zijn in de wereldkerk, dan loop ik weer tegen die uitdrukking aan dat de gevende hand altijd boven is. En ik vraag me af of we daarmee recht doen, niet alleen aan die verhoudingen binnen de wereldkerk, maar ook en vooral aan het Bijbelse gegeven dat er in de kerk van Christus geen hoger en lager is. Er zijn geen moederkerken en dochterkerken. Er zijn alleen zusterkerken. Dat geloven we, en dat hebben we in onze kerken zelfs in onze kerkorde vastgelegd: geen kerk zal over een andere kerk heersen (artikel 85).
Natuurlijk, je kunt heus spreken over theologie enzovoort. Dat moet zelfs. Het is goed om met alle heiligen in gesprek te zijn als het daarover gaat.
Maar in Mozambique heb ik, ondanks de fouten die ik maakte, gemerkt hoeveel je krijgt als je niet alleen wilt geven maar ook en vooral wilt ontvangen. Wat hebben de mensen daar mij veel gegeven. En geleerd. Wat is het evangelie daardoor dieper en kleurrijker geworden.
Ik hou graag mijn hand op als ik mijn broeders en zusters uit Mozambique hoor spreken.
Hoogeveen, Jan van ’t Spijker