Wordt de verzorging van uw zieke familielid of geliefde in de laatste levensdagen te zwaar? Dan zijn de vrijwilligers van de Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) er om te ondersteunen. Juist bij het levenseinde is deze hulp van mens tot mens van bijzondere waarde.
De vrijwilliger verleent hulp, al naar gelang de omstandigheden. Deze hulp kan bestaan uit:
- waken bij de patiënt, overdag of ’s nachts;
- eten en drinken geven, lichte lichamelijke verzorging;
- klaargezette medicijnen toedienen;
- emotionele steun verlenen, ondermeer door te luisteren of voor te lezen.
Eén van die vrijwilligers is de 63-jarige Johannes van der Hoek uit Dokkum, in het dagelijks leven ook koster van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Dokkum en dat al 37 jaar.
Bijna twee jaar geleden is zijn echtgenote overleden. Tijdens haar ziekteperiode de jaren daarvoor raakte Johannes wegens gedeeltelijke bedrijfsbeëindiging van de plaatselijke Opelgarage, zijn werk kwijt.
Hij had sollicitatieplicht tot de datum van vroegpensioen, maar was ook thuis nodig om zijn vrouw te verzorgen. De desbetreffende ambtenaar van uitkeringsinstantie UWV stelde voor om wat extra vrijwilligerswerk te doen, waardoor hij ontheven werd van de sollicitatieplicht. Omdat hij zijn vrouw verzorgde werd zijn aandacht getrokken door een folder van de VPTZ, waarin men vrijwilligers zocht. Na het volgen van een zes weken durende cursus, thuisbezoek van coördinatoren en diverse gesprekken, was het wachten op een telefoontje om dit vrijwilligerswerk op te pakken. Daar hoefde hij niet lang op te wachten.
Mooie kanten van dit werk
Een verzoek om palliatieve thuiszorg wordt meestal gedaan via de huisarts of de thuiszorg. ’s Nachts van 23.00 – 7.00 uur en overdag ’s morgens en/of ’s middags zit je dan bij de cliënt thuis of in een hospice.
Dat laatste vraagt enige toelichting. Door bezuinigingen van overheidswege moet het werk met steeds minder mensen gedaan worden, waardoor er ook in een hospice steeds vaker een beroep wordt gedaan op de vrijwilligers van de VPTZ. Binnen de VPTZ is afgesproken dat er maximaal twee keer per week een beroep op hen gedaan kan worden.
Johannes vertelt: 'Het mooie van dit werk is, dat je er bent voor de ander in hun situatie. Ik vind het dan ook heel bijzonder dat ik in mijn situatie dit vrijwilligerswerk kan en mag doen. Er zijn voor mensen in een zeer moeilijke periode van hun leven. Over het algemeen zijn de cliënten en hun familieleden erg dankbaar dat dit voor hen wordt gedaan. Natuurlijk had ik thuis al de nodige ervaring opgedaan in de periode dat ik mijn eigen vrouw verzorgde, maar dit is toch wel iets anders. Soms ontstaat er een band, maar je moet ook wel enige afstand bewaren. Voor ik naar een cliënt ga, krijg ik de nodige informatie. Bijvoorbeeld over de kerkelijke achtergrond, de karaktereigenschappen en de familieomstandigheden. Want je kent de mensen niet. Ik verleen geen medische zorg maar mag wel de voorgeschreven medicijnen toedienen. Natuurlijk is er altijd achtervang en kan ik elk moment een beroep doen op de thuiszorg.'
Invulling
Johannes neemt altijd een boek en het Friesch Dagblad mee. Maar vaak ligt er ook wel enige lectuur, waaronder een Bijbel. Wanneer de cliënt er om vraagt leest hij voor uit de krant, een dagboekje of de Bijbel. Soms zingen ze samen een lied of een psalm. 'Ik heb zelfs op verzoek van de cliënt een aantal keren met hem gebeden', vertelt Johannes. 'Dat zijn tere momenten. Wanneer het tot een geestelijk gesprek komt, gaat het initiatief altijd uit van de cliënt. In zo’n laatste levensfase merk ik zelf weinig verschil tussen christenen en niet-christenen. Cliënten zijn in zo’n situatie heel kwetsbaar en toch zijn ze ook heel open. Luisteren is het belangrijkste. Wanneer het nodig is, geef ik ook enige lichamelijke verzorging, vaak mondverzorging bij een droge mond. De waardering is altijd erg groot.'
Overlijden
Johannes heeft twee keer meegemaakt dat een cliënt in zijn nabijheid overleed. Dat vond hij heel heftig. Vooral als een patiënt niets met het geloof heeft, is dat best moeilijk.
Meestal gaat Johannes na afloop ook naar de begrafenis of crematie, maar steevast condoleren. 'Dan sluit je het ook af', aldus Johannes. Met de familie is later geen contact meer. Maar met de andere ‘wakers’ vindt er na afloop een evaluatie plaats, waarbij ervaringen worden uitgewisseld.
Scholing
Na de zes weken durende cursus, waarin diverse handelingen aan het bed plaatsvinden, zoals de cliënt draaien, optillen en verschonen aan de orde komen, vindt er geen examen plaats, maar wel een eindgesprek. Vooral motivatie speelt daarbij een belangrijke rol. Ook gaan de vrijwilligers één keer per jaar op herhaling. Een rollenspel met verpleegkundigen is daarbij erg belangrijk. Daarnaast organiseert de VPTZ themamiddagen met sprekers uit de praktijk. In Noordoost Friesland hebben we een hechte groep, die bestaat uit 24 dames, 4 heren, 2 coördinatoren, 3 chauffeurs en 5 bestuursleden.
Johannes, als je aan het begin van je carrière stond, zou je dan weer automonteur worden?
'Kijk, repareren van auto’s heeft ook iets van verzorging in zich, maar dit is anders, mooier. Ik denk dat ik dan iets in de zorg had gekozen. Ik merk toch wel: daar ligt mijn hart. Eén dag per week heb ik een opa dag bij mijn kleindochter van anderhalf. Voor mij is dat een feest. Verzorgen ligt mij wel.'
Ter afsluiting van ons gesprek overhandigt Johannes nog het volgende gedicht:
Waken bij sterven is aan de grens zijn.
Een grens overgaan is altijd weer een ervaring.
Het achterlaten, loslaten, het onbekende tegemoet gaan.
Het is ook achterblijven, groeten en uitzwaaien.
Het is scheiden, uiteen gaan.
Pieter Sijtsma, Dokkum