Wat de kerk in deze dagen verkondigt is helder: Jezus kwam naar deze wereld om plaatsvervangend voor zijn volk de toorn van God te dragen. Hij moest lijden en sterven voor de zijnen. Hij vereffende hun schuld met zijn eigen bloed. Wat een evangelie! Maar … wie wachtte daarop? Wie wachtte op déze Losser?
De farizeeën vormden toen de belangrijkste godsdienstige beweging. Zíj wachtten vast en zeker op de Messias. Hij zou de troon van David toch herstellen, en over hen regeren zoals van oudsher was beloofd? De discipelen van Jezus waren zonder twijfel met hun leer opgegroeid.
Namen
De farizeeën noemden de Messias met geweldige namen, bijvoorbeeld zoon van David. Maar er is één naam die zij waarschijnlijk niet zo vaak gebruikten: zoon van God. Ongetwijfeld waren zij bekend met Psalm 2, die spreekt over God en zijn zoon: de gezalfde die door de Almachtige is verwekt.
Maar toen de farizeeën de titel 'zoon van God' gebruikten voor de Messias naar wie zij uitzagen, bedoelden zij daarmee niet wat wij erin horen. Deze titel had bij hen geen bijzondere goddelijke lading. Israël was toch ook de zoon van God? Zo werd Psalm 2 aanvankelijk uitgelegd: God heeft Israël verwekt. Het volk, dat zijn zoon is, was door Hem gezalfd. Het heeft een speciale betekenis in de wereld; het moet Hem gehoorzaam zijn, zoals een kind zijn vader gehoorzaamt. En zo pasten de farizeeën deze psalm ook toe op de Messias: hij is degene die gehoorzaam is aan God en dat op een voorbeeldige manier. Zo is hij de zoon van God.
Deze gedachte komt onder meer naar voren in een geschriftje uit de tijd van het Nieuwe Testament, een bundeltje van achttien psalmen (van Salomo). De zeventiende psalm daaruit prijst hem die door de Almachtige gezalfd is. De schrijver die afkomstig was uit de kring van de farizeeën, laat in die psalm zien hoe zij over de Messias dachten. Hij zou de aarde onderwerpen met het zwaard van zijn mond, haar schoonmaken van zonde, en de heidenvolkeren verpletteren. Hij vertrouwt dan niet op wapentuig, maar vestigt zijn hoop volledig op God. Hij is volkomen zuiver, zal nooit zwak worden, en zijn God niet verlaten. Hij zal zijn volk voorgaan in gerechtigheid en heiligheid, in een onwankelbaar vertrouwen op God, en in barmhartigheid. Na het bijeenbrengen van de stammen van Israël zal hij eeuwig over hen als koning heersen. Zouden ook de discipelen deze psalm hebben gezongen voordat Jezus hen riep? Of ook daarna nog?
Zoon
De farizeeën gingen er niet van uit dat deze Messias uit de hemel zou neerdalen. Hij was ook niet bij de schepping van hemel en aarde aanwezig. Bij de schepping was wel de Thora aanwezig, de wegwijzing zoals Mozes die had gegeven aan Israël. God schiep – samen met de Thora – hemel en aarde. Maar de Messias was gewoon uit Israël afkomstig, uit de mensen. Daarom noemden zij hem ook: Zoon des mensen.
Deze titel werd ook door de profeet Daniël (7,13) gebruikt voor diegene die zou heersen over de volken van de aarde. Aanvankelijk paste Israël die titel op zichzelf toe: Mensenzoon. God had het volk toch een hoge roeping gegeven? Het volk mocht toch samen met Hem de wereld regeren?
Maar de farizeeën gebruikten deze titel vooral voor de Messias die zij verwachtten: de Zoon des mensen. Hij zou het oordeel uitspreken over de machten van deze wereld.
Zo wordt hij ook getekend in een geschrift uit die dagen. Hij is degene die door God is uitverkoren zoals Daniël daarover profeteerde. Hij zal de volken oordelen, en een staf zijn voor de rechtvaardigen en heiligen, een licht voor de volken, en een hoop voor diegenen die verdriet hebben. Zo hebben ook de discipelen de Messias verwacht.
Lijden
Ze konden ook weten dat deze Messias zou lijden. Zij kenden Jesaja 53. Hij zou veracht en verlaten worden. Dat lijden zou volgens de farizeeën een reinigende betekenis hebben, een soort boetedoening namens het volk, en een verzoening betekenen vanwege de zonden van Israël. Hoe? Door zijn trouw aan de wet, waarbij ook een bereidwillig verdragen van straf hoort. Ze verwachtten dat omwille van deze gehoorzaamheid en het verdragen van lijden de heilstijd niet lang meer kon uitblijven.
Zo dacht ook een martelaar in die tijd dat zijn martelaarschap het messiaanse rijk dichterbij zou brengen. Hij hoopte dat door zijn toedoen en ook door het toedoen van zijn broers die onder martelingen waren bezweken, de toorn van God die het volk had getroffen, tot bedaren zou komen (2Makk.7,38).
Maar toch, het lijden van de Messias nam geen grote plaats in bij de verwachtingen van de farizeeën. Hoe dan wel bij de discipelen? Ze kenden geen uitdrukkelijke hoop op een verlosser die moest lijden. En ze zagen al helemaal niet dat hij door zijn eigen volk verstoten zou worden. Was hij het niet die uit hun volk zou opkomen, en helemaal een zou zijn met zijn volk? Ze hoopten wel op een Messias die zou triomferen. Ze verwachtten een Messias die voor het volk als geheel redding zou brengen.
Niemand
En Jezus? Nee, niemand wachtte op Hem. Hij kwam tot de zijnen en de zijnen hebben Hem niet aangenomen. De farizeeën wachtten wel, maar niet op een Messias zoals Jezus was. Hun wachten veranderde daardoor in haat en vijandschap. Door jaloezie en angst. Ook de discipelen wachtten. Heel anders? Toen het lijden van de Heiland zich aankondigde sloegen ze op de vlucht.
Nee, het waren de farizeeën niet bij wie het wachten omsloeg in haat, waardoor de Heiland werd geslagen aan het kruis. En het waren ook de discipelen niet die op de vlucht sloegen. Om met Jacob Revius te spreken: Ick bent, ô Heer, ick bent die u dit heb gedaen. Maar – o heerlijk evangelie – allen die Hem hebben aangenomen, hun heeft Hij macht gegeven om kinderen van God te worden, die in zijn Naam geloven (Joh.1,12). Macht om werkelijk discipel te zijn.
D.J. Steensma, Feanwâlden