In die reeks woorden 'roeping, wedergeboorte, geloof, bekering, rechtvaardiging en heiliging' mag je het geloof wel als het centrale woord noemen. Niet omdat het geloof belangrijker is dan de andere woorden, maar omdat juist dit woord aanduidt wat aan de kant van de mens zit.

Geloven is de manier waarop een gelovige houvast heeft aan Gods genade, aan zijn beloften, aan de Here Zelf. In bijna al die woorden ligt de nadruk op Gods werk, in het geloof is ook de mens actief. Geloven is een werkwoord! En wie gelooft, heeft alles! De cipier in Filippi hoefde maar één ding te doen om behouden te worden: geloven (= vertrouwen) in de Here Jezus Christus (Hand.16,31). Zo is het evangelie een kracht van God voor ieder die gelooft (Rom.1,16).

Is het geloof, waarin de mens voor honderd procent actief is, dan onze bijdrage aan het heil? Echt niet! Het geloof richt alle aandacht op Christus, op het Woord, op het heil dat buiten ons ligt. Het doet ons juist zeggen dat alles genade is. Kernachtig zegt Paulus het in Romeinen 4, 16 'Daarom is het uit het geloof, opdat het zou zijn naar genade.’

Steven Paas schreef een 554 pagina’s dik boek over de kerkgeschiedenis. Het is nog dikker dan het lijkt, want het heeft een kleine drukletter. Anderzijds valt de dikte mee, omdat deze studie veel illustraties telt. Ik vind het jammer dat de foto’s en kaartjes niet scherp zijn. Daartegenover is de tekst van dit kerkgeschiedenisboek glashelder.

Verder mag het duidelijk zijn dat het onmogelijk is om de hele geschiedenis van de kerk in Europa en Afrika in één boek te vertellen, al is het nog zo dik.

De hervormers hebben veel gepreekt. Ook Luther heeft dat veel gedaan, met afgeschoren baard en in zijn monnikspij, zijn zwarte preekjas. De mannen staan in de kerk, de vrouwen en kinderen zitten.

Het preken gebeurt in de moedertaal, zodat klein en groot het kunnen volgen. Luther is voorstander van eenvoudig preken. 'Ik preek niet voor de geleerden (Melanchthon, Bugenhagen of Jonas), maar voor mijn Hansjes en Elsjes', zijn eigen kinderen. Hij wil geen vreemde talen en moeilijke uitdrukkingen in zijn preken. Christus heeft met eenvoudige woorden de farizeïsche wijsheden te schande gemaakt. Wel gebruikt hij voorbeelden, spreekwoorden en vergelijkingen. Hij haalt vaak kerkvaders en vooral Augustinus aan. Ook citeert hij wel eens een eigen lied. Soms eindigt hij zijn preek abrupt of  met een korte samenvatting. Hij stelt het concrete, bloedwarme leven op aarde aan de orde in een vrije voordracht en met grote levendigheid!

Hoe een Chinese krijgsheer de VOC versloeg

Tonio Andrade is hoogleraar geschiedenis aan de Emory Universiteit in Atlanta. Voor het schrijven van dit boek maakte hij gebruik van talloze bronnen, waaronder zowel Chinese als Nederlandse. Het boek bevat een lijst met personen, een lijst met afbeeldingen, noten (zo’n tachtig bladzijden) en een index.